________________
૨૫૮
પંચમ પ્રકાશ, પરદેશગમન, ધનવિનાશ, પુત્રવિનાશ. રાજ્ય નાશ અને દુભિક્ષાદિ ઉત્પન્ન થાય. ૧૧૬.
अध्यात्म वायुमाश्रित्य प्रत्येकं सूर्यसोमयोः ।
एवमभ्यासयोगेन जानीयात् कालनिर्णयम् ॥ ११७॥ આ પ્રમાણે શરીરમાં રહેલા ચંદ્ર સૂર્ય સંબંધી પ્રત્યેક વાયુના અભ્યાસે કરી કાલને (આયુષ) નિર્ણય જાણવા. ૧૧૭.
अध्यात्मिकविपर्यासः संभवेद्यापितोपि हि ।। तन्निश्चयाय वन्नामि वाद्यं कालस्य लक्षणम् ॥१८॥ કદાચ વ્યાધિ કે રેગ થવાથી પણ શરીર સંબંધી વાયુને વિપર્યાસ થઈ આવે છે, માટે કાળજ્ઞાનને નિશ્ચય કરવા માટે આયુબ જાણવાનું બાહ્ય લક્ષણ બાંધું છું. ૧૧૭.
વિવેચન–રેગના કારણથી કેટલીક વખત એક નાડી વધારે વખત વહ્યા કરે છે, કે બીજી નાડી ચાલતી નથી. આમ હોવાથી આયુષ્ય નિર્ણય કરવા માટે આયુષ્ય નિર્ણયનું બીજું લક્ષણ આચાર્ય બતાવે છે, તેને પણ પ્રવેગ સાથે અજમાવી કાળને ચેસ નિર્ણય કરે. ૧૧૮.
नेत्रश्रोत्रशिरोभेदात् स च त्रिविधलक्षणः । निरीक्ष्यः सूर्यमाश्रित्य यथेष्टमपरः पुनः ॥ ११९ ॥
નેત્ર. શ્રોત અને મસ્તકના ભેદથી ત્રણ પ્રકારના લક્ષણને જણાવવાવાળા આ બાઇ કાળને સૂર્યને અવલંબીને જેવો અને આ ત્રણ પ્રકારથી અન્યકાળના ભેદને યથા ઈચ્છાઓ જેવા. ૧૧૯
નેત્ર લક્ષણ જ્ઞાન બતાવે છે, वामे तत्रेक्षणे पद्म पोडशच्छदमदवम् । जानीया भावनीयं तु दक्षिणे हादशमैदवम् ॥ १२०॥
ડાબા નેત્રમાં સેળ પાંખડીવાળું ચદ્ર સ બધી કમળ છે એમ જાણવું અને જમણું નેત્રમાં બારપાંખડીવાળું સૂર્ય સબંધી કમળ છે એમ ભાવવું. ૧૨૦.
खद्योतयुतिवर्णानि चत्वारिच्छदनानि तु ! प्रत्येक तत्र दृश्यानि स्वांगुलीविनिपीडनात् ॥ १२१ ॥
