________________
आचारचिन्तामणि -टीका अध्य. १ उ. ५ स. १ वनस्पतिजीवपरिमाणम्
परिमाणद्वारम् -
उक्तं प्ररूपणाद्वारम् । परिमाणद्वारमुच्यते - पर्याप्तवादराः प्रत्येक वनस्पतिजीवाः पिण्डीभूत- चतुष्कोणीकृत - लोकश्रेण्यसंख्येयभागवर्त्याकाशप्रदेशराशिप्रमाणाः, वादरपर्याप्ततेजस्कायजी वराशेश्वा संख्यातगुणाः सन्ति ।
६०९
अपर्याप्तवादराः प्रत्येक वनस्पतिजीवास्तु असंख्यातानां लोकानां यावन्तः प्रदेशास्तावन्तः सन्ति । इमेऽप्यपर्याप्तबादर तेजस्कायजीवराशितश्चाऽसंख्यातगुणाः । प्रत्येकवनस्पतयः सूक्ष्मा न सन्ति शास्त्रेऽनुपादानात ।
साधारण वनस्पतिजीवाः - सूक्ष्मवादरपर्याप्तभेदैश्चतुर्विधा अपि पृथक् पृथगन - न्तानां लोकानां यावन्तः प्रदेशास्तावन्त इति । अत्रायं विशेष:
परिमाणद्वार
प्ररूपणाद्वार हुआ । अब परिमाणद्वार कहते हैं - पर्याप्तबादर - प्रत्येकवनस्पति जीव चौकोन की हुई लोकश्रेणी के असंख्यातवें भागवत आकाशप्रदेशों की राशि के बराबर है, और बादरपर्याप्ततेजस्काय के जीवों से असंख्यातगुणे हैं । असंख्यात लोककाशों के प्रदेशों की बराबर अपर्याप्त बादर प्रत्येक वनस्पतिकाय के जीव हैं, और ये भी अपर्याप्तबादरतेजस्काय के जीवों से असंख्यात गुने हैं । प्रत्येक वनस्पति में सूक्ष्म जीव नहीं होते, क्यों कि शास्त्र में कहीं उनका उल्लेख नहीं है ।
साधारण वनस्पति के जीव सूक्ष्म, बादर, पर्याप्त और अपर्याप्त के भेद से चार प्रकार के है । इन चारों राशियों में से प्रत्येकजीवराशि की संख्या अनन्त लोकाकाश के प्रदेशों के बराबर है । इसमें इतनी विशेषता समझ लेनी चाहिए
Qu q
પરિમાણ દ્વાર—
-ढगताना
પ્રરૂપણાદ્વાર થયુ. હવે પરિમાણુદ્વાર કહું છે-પર્યાપ્તખાદરપ્રત્યેકવનસ્પતિ જીવ, ચતુષ્કાણુ કરેલી લેાકશ્રેણિના અસ`ખ્યાતમા ભાગવત્ આકાશપ્રદેશની રાશિ– ખરાખર છે અને માદરપર્યાપ્તતેજસ્કાયના જીવાથી અસંખ્યાતગણા છે, અસ ખ્યાત લેાકાકાશીના પ્રદેશની ખરાખર અપર્યાપ્તખાદર પ્રત્યેકવનસ્પતિકાયના જીવ છે. અને તે પણ અપર્યાપ્તખાદર તેજસ્કાયના જીવાથી અસખ્યાતગણુા છે. પ્રત્યેક વનસ્પતિમાં સૂક્ષ્મજીવ નથી, કેમકે-તેના શાસ્ત્રમાં કાઈ સ્થાને ઉલ્લેખ નથી.
સાધારણ વનસ્પતિના જીવ સૂક્ષ્મ, ભાદર, પર્યાપ્ત અને અપર્યાપ્તના ભેદથી ચાર પ્રકારના છે. આ ચારેય રાશિમામાથી પ્રત્યેકજીવરાશિની સંખ્યા અનન્ત લેાકાકાશના પ્રદેશની ખરાખર છે. તેમાં એટલી વિશેષતા સમજી લેવી જોઈ એ—
प्र. मा.-७७
