________________
आचारचिन्तामणि-टीका अध्य.१ उ.१ सू.२ संज्ञावर्णनम्
१७५ विचिकित्सासंज्ञा । यथा दानादिधर्मस्य फलं प्रति संशयः । सा द्विधा-देशतः, सर्वतश्च । ' द्वाविंशतिपरिषहसहनब्रह्मचर्यकेशोल्लुश्चनादिक्लेशसहनस्य फलं भविष्यति न वे'-तिरूपा देशतः । 'परलोकादि सत्यं न वे'-तिरूपा, सर्वज्ञप्ररूपितजीवादितत्त्वं यथार्थं न वे'-त्यादिरूपा वा सर्वतः।
(१५) शोकसंज्ञा(१५) मोहनीयकर्मोदयादिष्टवियोगजनिता विप्रलाप-वैमनस्यरूपा आत्मनः परिणतिः शोकसंज्ञा । सा चाक्रन्दनादिना ज्ञायते ।
(१६) धर्मसंज्ञा(१६) मोहनीयक्षयोपशमेन सर्वविरति-देशविरतिलक्षणा कर्मक्षयजनकसंज्ञा कहलाती है। जैसे-दान धर्म आदि के फल में संदेह होना । यह संज्ञा दो प्रकार की है-देश से और सर्व से । 'बाईस परीषहों के सहने का, ब्रह्मचर्य पालने का, केशलोच आदि क्लेश सहने का फल मिलेगा या नहीं ?' इस प्रकार का संशय होना देशतः विचिकित्सासंज्ञा है । 'वास्तव में परलोक है या नहीं, सर्वज्ञ के द्वारा प्ररूपित जीव आदि तत्त्व यथार्थ है या नहीं ? ' इस प्रकार का संशय सर्वतः विचिकित्सासंज्ञा है।
(१५) शोकसंज्ञामोहनीय कर्म के उदय से इष्टवियोग से उत्पन्न होनेवाली विलाप और विमनस्कतारूप आत्मा की परिणति शोकसंज्ञा कहलाती है ।
(१६) धर्मसंज्ञामोहनीय कर्म के क्षयोपशम से कर्मक्षयजनक सर्वविरति, तथा देशविरति વિચિકિત્સા સંજ્ઞા કહેવાય છે. જેમકે -દાન ધર્મ આદિના ફલમાં સંદેહ થવે. આ संज्ञा से प्रारनी डाय छ-(१) देशथी, (२) सर्वथी, मावीश परिवहन सहन કરવું તે, બ્રહ્મચર્ય પાલન કરવું તે, કેશનું લોચન કરવું વગેરે કલેશ સહન કરવાનું ફલ મળશે કે નહિ?” આ પ્રકારને સંશય તે દેશથકી વિચિકિત્સાસંજ્ઞા છે. “વાસ્તવમાં પરલેક છે કે નહિ, સર્વજ્ઞદ્વારા પ્રરૂપિત જીવ આદિ તત્વે યથાર્થ છે કે નહિ” આ પ્રકારને સંશય તે સર્વથકી વિચિકિત્સાસંજ્ઞા છે.
(१५) शासज्ञाમેહનીય કર્મના ઉદયને લંધ, ઈષ્ટવિયેગથી ઉત્પન્ન થવા વાલી, વિલાપ અને વિમનસ્કતા (વ્યાકુલ ચિત્ત) રૂ૫ આત્માની પરિણતિ શેકસંજ્ઞા કહેવાય છે.
(१६) घासમોહનીયમના ક્ષપશમથી કર્મક્ષયજનક સર્વવિરતિ તથા દેશવિરતિરૂપ
