________________
૧૩૫
સુખની દાસતાને જીવતી રાખવી અને દુઃખની નિંદા કર્યા કરવી એ દુખ પ્રત્યેની મોટી કૃતઘતા છે; કારણ કે દુઃખ આપણું અશુભને ખપાવે છે, તેથી તેને તે અપેક્ષાએ ઉપકાર માન જોઈએ.
જે સુખ ઈચ્છવા છતાં ન રહે તેની ગુલામી કરવી અને જે દુઃખ સર્વમુખી વિકાસ કરે, તેનાથી ભયભીત રહેવું તે મોટામાં મોટે પ્રમાદ છે.
સુખાસક્તિ એ સમસ્ત વિકારની ભૂમિ છે; જ્યારે સમભાવપૂર્વક સહેલું દુઃખ વિકાસની ભૂમિ છે.
પ્રકૃતિના નિયમ મુજબ જે આવે છે તે અવશ્ય જાય છે, રહે છે તે, કે જેમાં આવવા જવાની વાત હતી નથી; માટે જે આવે ને જાય તેને સપગ અને જે કાયમ રહે તેના પર પ્રેમ કર એ કર્તવ્ય ઠરે છે.
વિશ્વભરમાં સુખ યા દુઃખ દેખાય છે તે સ્થિર નથી, બન્ને પરિવર્તનશીલ છે.
સુખનું પ્રલેભન છે, ત્યાં સુધી દુઃખ અવશ્ય રહેવાનું. જેને ખને અંત કરે છે, તેને સુખની ઇચ્છાને પણ અંત કરે જરૂરી છે.
દુખની અપરિહાર્યતા અને ઉપગિતાના સ્વીકારમાં જ સુખની આસક્તિને અંત છે.
