________________
કંડરીકનું ભેદી અવસાન
૧૫૫
ફાગણ સુદ આઠમ પછી જે શનશન્યાકાર થઈ ગયા હતા તેને બદલે વધારે સ્કૂર્તિ દેખાડવા લાગ્યા એટલે લોઢાના અને અમલદાર વર્ગમાં ચાલતી ઘુસપુસ વાતને વધારે પુષ્ટિ મળવા લાગી. વળી મુદ્દાની વાત એ બની કે કંડરીકનું અવસાન શા કારણે થયું કે તેને મંદવાડ થયો કે તે લડાઇમાં ઘવાઈ ગયો કે શું બન્યું તેની કોઈ વાત લાવવા કે તેને તાગ લેવા કશી પ્રવૃત્તિ કરતું હોય તેમ પણ જણાયું નહિ,
અને વૃદ્ધ મંત્રીશ્વર અત્યારે આભા બની ગયા. એ ચાલાક સુકાનીને અનેક બાતમી મળતી હતી, રાજમહેલમાં શું ચાલે છે તેના સમાચાર પણ તેને મળતા હતા અને જેકે બધી વાતની મૂળ બાબત સુધી એ પહોચ્યા નહોતા, પણ એને મનમાં શંકાઓ ઉદ્દભવી હતી. એ ધારત તે મહારાજાને સમજાવી શકત, કદાચ જરૂર જણાત તો ઠપકો પણ આપી શકત અને યોગ્ય જણાત તો પોતે રાજ્યની નોકરીની જવાબદારીમાંથી ફારેગ થઈ પિતાને અણગમે પણ વ્યક્ત કરી શક્ત; પણ આ વખતે એ તત્ત્વજ્ઞાનમાં ઊંડા ઊતરી ગયા. મનુષ્ય
સ્વભાવની નિર્બળતાઓ કેટલી હદસુધી સામ્રાજ્ય જમાવી શકે છે તે , વાતે એના મન પર જોર પકડયું અને એ સ્નેહની અસ્થિરતા, પ્રેમની પામરતા, સગપણની સંદિગ્ધતા અને જીવનની વિચિત્રતાની વિચારણામાં એટલા બધા ઊંડા ઊતરી ગયા છે. પોતાના કર્તવ્યના ભાનને બદલે એને ત્યાગમાર્ગ તરફ ભાવ થઈ ગયો. પરિણામે એ સ સારને - કે અમલદારીને છોડવાને બદલે વધારે માઢતાથી તેને ચોટી પડયા. એટલે આવા મહત્ત્વના પ્રસંગે એના જેવા દીર્ધદર્શી વિશાળ રાજનીતિન તરફથી ધારણા કહી શકાય કે આશા રાખી શકાય એવું એક પણ પગલું લઈ શકાયું નહિ. ખૂબીની અને નેધવા લાયક વાત તો એ બની કે આ વખતે એણે યશોભદ્રાની પાસે જઈ તેને દિલાસે આપ જોઈએ, તેને ધારણું આપવી જોઈએ અને તેને માર્ગદર્શન
