________________
કવિજીનાં કથારને
પ૭ જેવા તૈયાર થયા કે એમણે શિલાખંડ ઉપર ઠેર ઠેર હજારો ચક્રવતી રાજાઓનાં નામ કતરેલાં જોયાં.
ચકવતી ચકિત થઈ ગયા : શું આ પૃથ્વી ઉપર મારા જેવા બીજા પણ અસંખ્ય ચક્રવતીએ થઈ ગયા છે? આ પર્વતને પથ્થરે પથ્થર એમની પ્રશસ્તિઓથી ભરાઈ ગયે છે ! અહીં તો એકાદ નામ લખવા જેટલીય જગ્યા ખાલી નથી!
અને ચક્રવતી ભરતને અહંકાર ગળી ગયા. એ અજાયબ થઈને જોઈ જ રહ્યા પિતાનું નામ કોતરાવવા માટે એમને એક લીટી જેટલીય જગા ખાલી ન મળી !
બહુ બહુ વિચાર કર્યા પછી ચક્રવતીએ, પિતાના વા જેવા હાથવતી, કેઈ એક ચક્રવતીનું નામ ભૂંસી કાઢ્યું,
અને ત્યા પિતાની પ્રશસ્તિ લખી કે –“ હું ઈક્વાકુ વંશ- રૂપી ગગનમંડલમાં ચંદ્ર સમાન, ચારે દિશાઓની પૃથ્વીને
સ્વામી, મારી માતાના એક સે પુત્રોમાં સૌથી મોટે, ભગવાન ઋષભદેવને માટે પુત્ર, પ્રથમ ચકવતી ભરત છું. મેં બધા વિદ્યાધરે, દે અને રાજાઓને નમાવી દીધા છે અને પૃથ્વી મંડલની પ્રદક્ષિણા કરીને દિગ્વિજય મેળવ્યું છે.”
ભરતે પિતાની કીતિની પ્રશસ્તિ કેતરાવીને જેવી એના તરફ ફરી નજર નાખી તો એમના મનમાં ફરી પાછો એક પ્રશ્ન ઊભું થયે : “મેં આજે એક ચક્રવતીનું નામ ભૂંસી નાખીને ત્યાં મારું નામ લખાવ્યું, તો શું ભવિષ્યમાં બીજે કઈ ચક્રવતી, આ રીતે જ, મારું નામ ભૂંસીને પિતાનું નામ નહીં લખાવે? મહાકાળના આ પ્રવાહમાં ભલા કોણ અજર, અમર, અવિનાશી રહી શક્યું છે? આ જગત તો ક્ષણભંગુર છે, ચલાયમાન છે!”
[આદિપુરાણ, પર્વ ૩૨] જન ઈતિહાસ કી પ્રાચીન કથાઓં, પૃ ૭]
