Ratnakaravatarika Part 02

SR No.: 011584
Original Sutra Author: N/A
Author: Dalsukh Malvania, Malayvijay
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Total Pages: 315
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 20 MB

Page 116

શ્c
शब्दनित्यत्वनिरासः ।
[ ४, ९
ध्वनय इति चेत् कथं तर्हि तद्धर्माणां तेषां श्रावणप्रत्यक्षे प्रतिभासः स्यात् ध्वनीनाश्रावणत्वेन तद्धर्माणामप्यश्रावणत्वात् ? न खलु मृदुसमीरलहरीतरङ्गचमाणनिष्पङ्कपयोभाजनादौ प्रतिबिम्बितमुखादिगतत्वेन तरलत्वमिव माधुर्यमप्यचाक्षुषं चक्षुःप्रत्यक्षेण प्रेक्ष्यते । श्रोत्रग्राह्य एव कश्चिदर्थः शब्दस्य व्यञ्जकः, तीव्रत्वादिधर्मवान्, अनित्यश्चेप्यत इति चेत्, न, तस्यैव शब्दत्वात् । श्रोत्रग्राह्यत्वं हि शन्दलक्षणम् । तल्लक्षणयुक्तस्य च तस्य ततोऽर्थान्तरत्वमयुक्तम् ।
§૩ શબ્દ અનિત્ય છે, તીવ્રમન્દતાદિધમ વાળા હોવાથી, સુખદુઃખાદિની જેમ, આ અનુમાનથી પણ ઉપરાક્ત પ્રત્યભિજ્ઞા માધિત છે,
મીમાંસક-વ્યંજામાં રહેલા તે તીવ્રતાદિ ધર્મો શબ્દમાં જણાય છે, અર્થાત્ તે ધર્મો શબ્દમાં નથી પણ ચ્જકમાં છે. नैन—शष्टसां व्यं४५ शु छे ? મીમાંસક—કાઇવાયુવિશેષરૂપ ધ્વનિએ બ્ય′જક છે. જૈનતા પછી ધ્વનિના ધર્માના શ્રાવણ પ્રત્યક્ષમાં કઈ રીતે પ્રતિભાસ થાય, કારણ કે ધ્વનિએ સ્વય' શ્રોત્રેન્દ્રિયના વિષય નથી ? જેમકે મન્દવાયુની લહેરાથી તરલ-ચલનશીલ ખનેલ-નિમ ળ પાણીના ભાજનમાં પ્રતિખિખિત મુખાદિમાં તરલતા તા દેખાય છે પણ જલનું મા જે અચાક્ષુષ છે, તે દેખાતુ
नथी.
મીમાંસક—તીવ્રતાદિધમ વાળા અને અનિત્ય એવા કોઈ શ્રોત્રગ્રાહ્ય પદાર્થને જ શબ્દના ચ્જક તરીકે અમે સ્વીકારીએ છીએ.
જૈન—એમ ન કહેવું, કારણ કે-તે જ તેા શબ્દ છે. કારણ કે-શ્રોત્રગ્રાહ્યત્વ એ જ તેા શબ્દનું લક્ષણ છે, અને તેથી શબ્દના લક્ષણયુક્ત પદાર્થને શબ્દથી ભિન્ન માનવે તે અાગ્ય છે.
(१०) अनित्य इत्यादि सूरिरेवानित्यत्वसाधनायानुमानं प्रयुङ्क्ते । व्यञ्जकाश्रिता इत्यादि परः । तत्रेति शब्दे । किं तत्र व्यञ्जकमिति तत्र शब्दे किं व्यञ्जनं ध्वनयन्ति इति व्यञ्जकाः । तद्धर्माणामिति कोष्टयवायुविशेषधर्माणाम् । ध्वनीनामिति वायुविशेषध्वनीनाम् । तद्धर्माणामिति तीव्रतादीनाम् । माधुर्यमिति पयोगतम् । श्रोत्रेत्यादि याज्ञिकः । नेत्यादि सूरिः । तस्येति भवत्परिकल्पितस्यार्थस्य । तत इति शब्दात् ।
(टि०) व्यञ्जकाश्रिता इत्यादि । तत्रेति शब्दे । तत्रेति वनौ । तद्धर्माणामिति कोष्ठवायुविशेषवनिधर्माणाम् । तेषामिति शब्दानाम् । ध्वनीनामिति वायुविशेषाणाम् । तद्धर्माणामिति वायुविशेषधर्माणाम् । तस्यैवेति श्रोत्रग्राह्यपदार्थस्यैव । तल्लक्षणेति शब्दलक्षणसहित । तस्येति पदार्थस्य । तत इति वादपदाधिशब्दात् ।
किंच, कस्य किं कुर्वन्तोऽमी व्यञ्जका ध्वनयो भवेयुः । शब्दस्य, श्रोत्रस्य, उभयस्य वा संस्कारमिति चेत्, कोऽयं संस्कारोऽत्र - रूपान्तरोत्पत्तिः, आवरणविपनिर्वा! आयधेन कथं न शब्द श्रोत्रयोरनित्यवं स्यात् स्वभावान्यस्वरूपत्वात्तस्य ? |