________________
શબ્દબ્રહ્મ દ્વારા પરબ્રહ્મની ઉપાસના.
૮૩ એ રીતે મન, મંત્ર અને પ્રાણ તથા દેવ, ગુરૂ અને આત્માની એક્તા સધાય છે. તેને જ મંત્રશાસ્ત્રમાં મંત્રએતન્યને ઉદ્દભવ થયો કહેવાય છે. કહ્યું છે કે" मंत्रार्थ मंत्रचैतन्यं, यो न जानाति तत्वतः । શત-ક્ષ-કરોડપ, મંત્રસિદ્ધિ ન ઝરિ ને ? ”
અથ– મંત્રના અર્થને અને મંત્રમૈતન્યને જે તત્વથી જાણતો નથી, તેને કરડે જાપ કરવાથી પણ મંત્રસિદ્ધિ થતી નથી.”
ભાષાવગણાથી શ્વાસોશ્વાસવગણ સુક્ષમ છે અને મનેવર્ગણું તેથી પણ વધુ સૂક્ષમ છે. તેનાથી વધારે સૂક્ષમ કર્મવગણા છે. તેના ક્ષય-ક્ષપશમથી અંતર્મુખ વૃત્તિ અને આત્મજ્ઞાન થવા લાગે છે. તેનું જ નામ મંત્રશ્ચતન્યની જાગૃતિ છે. કહ્યું છે કેगुरुमंत्रदेवताऽऽत्ममनः पवनानामैक्यनिष्कलनादन्तरात्मसंवित्तिः।
મન, મંત્ર અને પવનને તથા દેવ, ગુરુ અને આત્માને પરસ્પર કથંચિત ઐક્યને સંબંધ છે. તે જાણવાથી અંતરાત્મભાવનું સંવેદન થાય છે.”
શબ્દબ્રહ્મ દ્વારા પરભ્રહ્મની ઉપાસના.
શ્રી નમસ્કારમંત્ર જ્ઞાયકભાવને નમવાનું શીખવે છે. જ્ઞાયકભાવ એ આત્માને સ્વભાવ છે. રાગ-દ્વેષાદિ ભાવો એ વિભાવ છે. વિભાવ તરફ ઢળી રહેલા આત્માને સ્વભાવ તરફ વાળો એ નમસ્કારમંત્રનું કાર્ય છે.
