________________
ભાવ પ્રાણાયામનું કાર્ય.
૪૩
1. ચાગનાં પાંચ અંગે– જેમ કે સ્થાન, વર્ણ, અર્થ, આલંબન
અને અનાલંબન તથા આગમેક્ત એગની આઠ અવસ્થા–જેમકે તચ્ચિત્ત, તન્મન, તલ્લેશ્ય, તદધ્યવસાય, તત્તીવ્રઅદ્ધયવસાય, તદર્થોપયુક્ત, તદપિતકરણ અને તદ્ભાવનાભાવિત પયતની અવસ્થા, તે પ્રથમ પદના આલંબન વડે સિદ્ધ કરી શકાય છે.
વ્યક્રિયાને ભારક્રિયા બનાવનાર અને તહેતુ અનુષ્ઠાનને અમૃત અનુષ્ઠાન બનાવનાર જે ચિત્તવૃત્તિઓને શાસ્ત્રકારોએ ફરમાવી છે, તે સૌનું આરાધન પ્રથમ પદના અવલંબન વડે થઈ શકે છે.
અર્થનું આલોચન, ગુણને રાગ અને ભાવની વૃદ્ધિ-એ ત્રણ ગુણ દ્રવ્યક્રિયાને ભાવક્રિયા બનાવે છે. તથા તગત ચિત્ત, શાસ્ત્રોક્ત વિધાન, ભાવની વૃદ્ધિ, ભવને ભય, વિસ્મય, પુલક અને પ્રધાનપ્રદ તે તહેતુ અનુષ્ઠાનને અમૃત અનુષ્ઠાન બનાવે છે. તે માટે કહ્યું છે કેતગત ચિત્તને સમય વિધાન
ભાવની વૃદ્ધિ ભવ ભય અતિ ઘણું છે; વિસ્મય પુલક પ્રમેહ પ્રધાન,
લક્ષણ એ છે અમૃત કિયા તણે છે.
ભાવ પ્રાણાયામનું કાર્ય, નમ પદ બાહ્ય ભાવને રિચક કરાવે છે, અાંતરભાવને પૂરક કરાવે છે અને પરમાત્મભાવને કુક કરાવે છે, તેથી તે ભાવ પ્રાણાયામનું કાર્ય પણ કરે છે. "
