________________
૩૦
અનુપ્રેક્ષા
થવામાં કારણ પ્રમાદશીલતા, દુરસંગ અને અનાદિ અસદભ્યાસ છે. તે કારણે રાગાદિ દેને નિગ્રહ કરવા માટે એક બાજુ યથાર્થ જ્ઞાન અને બીજી બાજુ યથાર્થ વર્તનને અભ્યાસ જરૂરી છે.
જ્ઞાન મનમાં, સ્તુતિ-સ્તવ વચનમાં અને પ્રવૃત્તિ કાયા વડે થાય છે. કફ દેષ કાયાની ક્રિયાની સાથે સંબંધ રાખે છે. પિત્ત દેષ વચનની ક્રિયા સાથે સંબંધ રાખે છે અને વાતષ મનની કિયાની સાથે સંબંધ રાખે છે. રાગ, દ્વેષ અને મેહ એ ત્રણ દેશે પણ અનુક્રમે મન, વચન અને કાયાની ક્રિયાની સાથે સંબંધ ધરાવે છે. રાગની અભિવ્યક્તિ મુખ્યત્વે મનમાં, દ્વેષની અભિવ્યક્તિ મુખ્યત્વે વચનમાં અને મેહની અભિવ્યક્તિ મુખ્યત્વે ક્રિયા દ્વારા થાય છે.
પંચમંગલ જ્ઞાન-દર્શન-ચારિત્રસ્વરૂપ હેવાથી તથા તેમાં મન, વચન, અને કાયા ત્રણેની પ્રશસ્ત કિયા હેવાથી આત્માને દૂષિત કરનાર રાગ, દ્વેષ અને મેહ તથા શરીરને દૂષિત કરનાર વાત, પિત્ત અને કફને નિગ્રહ કરવાની શક્તિ તેમાં રહેલી છે. તેથી શ્રી પંચમંગલનું આરાધન આત્માનું ભાવસ્વાશ્ય અને દેહનું દ્રવ્યસ્વાશ્ય ઉભયને આપવાની એક સાથે શક્તિ ધરાવે છે.
પ્રથમ પદને અર્થભાવનાપૂર્વક જાપ. સમગ્ર નવકારની જેમ નવકારના પ્રથમ પદના જાપથી મન-વચન-કાયાના યોગ અને આત્માના જ્ઞાન-દર્શન–ચારિત્ર
