________________
૨૬
અનુપ્રેક્ષા પંચ મંગલથી ભાવધર્મનું આરાધન થાય છે, કેમ કે તેમાં રત્નત્રયને વિષે ભક્તિ પ્રકટે છે, તેમની આજ્ઞાનું પાલન કરવાનો ઉત્સાહ જાગે છે, સર્વના શુભની જ એક ચિતાને ભાવ પ્રગટે છે અને અશુભ સંસાર પ્રત્યે નિવેદની ભાવના જન્મે છે. કહ્યું છે કે –
'रत्नत्रयधरेष्वेका, भक्तिस्तत्कार्यकर्म च । शुभैकचिन्तासंसार-जुगुप्सा चेति भावना ॥'
આ ભાવધર્મ દાન, શીલ, તપ આદિ દ્રવ્યધર્મની વૃદ્ધિ કરે છે અને તે દ્રવ્યધર્મની વૃદ્ધિ પાછી ભાવધર્મની વૃદ્ધિ કરે છે. એમ ઉત્તરોત્તર દ્રવ્ય-ભાવધર્મની વૃદ્ધિ તેની પરાકાણાને પામી સર્વ કર્મ રહિત મોક્ષનું કારણ બને છે.
નવકાર મંત્રના પદમાં ગુણ-ગુણની ઉપાસના ઉપરાંત શબ્દ દ્વારા શુભ સ્પંદને ઉત્પન્ન કરવાની જબરદસ્ત શક્તિ છે. તેથી તેને સર્વ મંગલેમાં પહેલું મંગલ અને સર્વ કલ્યાણમાં ઉત્કૃષ્ટ કલ્યાણ કહ્યું છે.
ચારે નિક્ષેપા વડે થતી પાંચે પરમેષિઓની ભક્તિ નવકાર મંત્રમાં રહેલી હોવાથી સર્વ પ્રકારના શુભ, શિવ અને ભદ્ર તથા પવિત્ર, નિર્મળ અને પ્રશસ્ત ભાવ પેદા કરવાનું સામર્થ્ય તેમાં રહેલું છે.
અનિર્મીત વસ્તુને નામાદિ દ્વારા નિર્ચ કરાવે, શબ્દ દ્વારા અને અને અર્થ દ્વારા શબ્દને નિશ્ચિત બાધ કરાવે તથા અનભિમત અર્થને ત્યાગ અને અભિમત અને સ્વીકાર કરાવવામાં ઉપયોગી થાય તે નિક્ષેપ કહેવાય છે.
