________________
૨૨.
અનુપ્રેક્ષા અમૂત અને મૂત વચ્ચે સેતુ. નમે એ ધર્મવૃક્ષનું મૂળ છે, ધર્મનગરનું દ્વાર છે, ધર્મ પ્રાસાદને પામે છે, ધર્મરત્નનું નિધાન છે, ધર્મ જગતને આધાર છે અને ધર્મરસનું ભાજન છે. .
નમસ્કારરૂપી મૂળ વિના ધર્મવૃક્ષ સુકાય છે. નમસ્કારરૂપી દ્વા૨ વિના ધર્મનગરમાં પ્રવેશ અશક્ય છે. નમસ્કારરૂપી પાયા વિના ધર્મપ્રાસાદ ટકી શકતા નથી. નમસ્કારરૂપી નિદાન વિના ધર્મરત્નનું રક્ષણ થતું નથી. નમસ્કારરૂપી આધાર વિના ધર્મજગત નિરાધાર છે. નમસ્કારરૂપી ભાજન વિના ધર્મરસ ટકી શકો નથી અને ધર્મના રસનો સ્વાદ ચાખી શકાતો નથી.
“વિનય-મૂલ ધમે”-ધર્મનું મૂળ વિનય છે. નમસ્કાર એ વિનયને જ એક પ્રકાર છે. ગુણાનુરાગ એ ધર્મદ્વાર છે અને નમસ્કાર ગુણાનુરાગની ક્રિયા છે. શ્રદ્ધા એ ધર્મ—મહેલને પામે છે. નમસ્કાર એ શ્રદ્ધા અને રુચિનું બીજું નામ છે. મૂલ ગુણે અને ઉત્તર ગુણે એ રત્ન છે, નમસ્કાર તેનું મૂલ્યાંકન છે. ચતુર્વિધ સંઘ અને માર્ગાનુસારી છે એ ધર્મરૂપી જગત છે, તેમને આધાર નમસ્કાર ભાવ છે. સમતા ભાવ, વિરાગ્ય ભાવ, ઉપશમ ભાવ એ ધર્મનો રસ છે. એ રસાસ્વાદ માટેનું ભાજનપાત્ર કે આધાર નમસ્કાર છે.
વિનય, ભક્તિ, શ્રદ્ધા, રુચિ, આદ્રતા, નિરભિમાનિતા વગેરે નમસ્કાર ભાવના જ પર્યાયવાચક વિભિન્ન શબ્દ છે, તેથી નમસ્કાર ભાવ એ જ ધર્મનું મૂલ, દ્વાર, પીઠ, નિધાન, આધાર અને ભાજન છે. અમૂર્ત અને મૂર્ત વચ્ચે એક માત્ર પુલ, સેતુ કે સંધિ હોય તે તે નમસ્કાર છે.
