________________
૩૨૩
-
-
ચંપાપુરીનું સ્થાન આવશે. આ પ્રમાણે ત્રણે પુરાવામાંથી સાંપડેલી હકીકતને એકત્ર કરતાં એકજ નિર્ણય ઉપર અવાય છે કે શાસ્ત્રકારની દષ્ટિએ કૌશામ્બીને વત્સ દશ, અલહાબાદ અને કાશીની પાસે જ અને બેની વચ્ચેના ખુણે લગેલ. પૂર્વ-દક્ષિણમાં ચંપાને અંગદેશ આવેલ છે. તેમજ આ બે દેશની રાજધાની કૌશામ્બી અને ચંપા વચ્ચેનું અંતર કાગડા ઊડે તે દિશાના હિસાબે કેવળ ૪૦-૫૦ માઇલ જ હોઈ શકે. જ્યારે ભાગલપુર જિલ્લાવાળા અંગદેશને ખરે માનીએ છે, તે તે કૌશામ્બીથી લગભગ ૪૦૦ માઈલના . અંતરે આવે છે. ઉપરાંત બે દેશની વચ્ચે કાશી અને મગધ સામ્રાજ્યની હકુમતવાળે મેટો પ્રદેશ પણ આવે છે. એટલે સાબિત થાય છે કે શ્રી મહાવીરના સમયે મનાતો અંગદેશ વર્તમાન કાળની - માન્યતાથી સાવ ભિન્ન જ છે અને તેથી જ આપણે માની રહેલ ચંપાની તીર્થભૂમિનું સ્થાન પણ ભિન્ન જ છે.
હવે ઉપરનો નિર્ણય બીજા અનેક પુરાવાથી ચકાસી, જોઈએ. સૂરાવાના બે પ્રકાર (ક) વિરૂદ્ધ જનારા (Negative) ને () ' તરફેણ કરનારા ( Positive ). . (૪) વિરૂદ્ધ જનારામાં ઉપરોક્ત પવિજયેન્દ્રસૂરિ મહારાજે
પિતાની માન્યતાના સમર્થન રૂપે ગણું ૨૩+૨૩=૪૬ અવતરણે ટાંક્યાં છે ને તેમાંના કેટલાંક આપણે તપાસી ગયા તે પ્રમાણે ખોટા પૂરવાર થયા છે. તે સર્વેને આ કટિમાં મૂકી શકાય. પરંતુ વિવેચકની દષ્ટિથી જ્યારે આપણે તેમાંના કેવળ ચૌદને નારીને અવલેજ્ય છે; અને તેમને સાચો ભેદ બહાર પાડ્યો છે, તે શેષ ૩૨ની સમીક્ષા પણું આવશ્યક ગણાય. પર તુ વિસ્તાર ભયે તેમના મુખ્ય ને મેંપાત્રનો ઉલ્લેખ કરીશું અને એ રીતે તમામને નિષ્કર્ષ લગભગ આવી જાય.' ' '
(૧) પૃ. ૪૬ થી ૫ સુધીના પુરાવાઓ નં. ૨, ૩, ૬, ૧૪,
* ૨૧
