________________
ચંપાપુરીનું સ્થાન
૩૧૭ તેઓશ્રીએ નિર્દિષ્ટ અ ગદેશ અને ચંપા નગરીના કુલ ૪૬ મુદ્દામાંથી આપણો તપાસવા ચોગ્ય પ્રાચીન મુદ્દા તો કેવળ +૧૧ એટલે ચૌદજ છે. અંગદેશને લગતા ત્રણ મુદ્દા જોઈ લેતી તેને ‘પૂર્વદેશમાં આવેલ ગણાવે છે.' એમ તે સ્વ. શ્રી વિજયધર્મસૂરિએ સ્વરચિત * વિવિધ તીર્થમાળા' માં શ્રાવસ્તિ, હસ્તિનાપુર આદિ નગરીઓને પણ ‘પૂર્વદેશમાં આવેલ જણાવી છે. મતલબ કે. આવા મલમ લખાણથી અંગદેશનું સ્થાન કેઈ ચોક્કસ કરી શકતું નથી. પરંતુ પ્રાચીન શાસ્ત્રકારો ઉજયિનીને જે મહત્ત્વ આપે છે તે જોતાં તેઓ જ્યારે જયારે જ બુદ્વીપના દક્ષિણું ભરતખડે પૂર્વદેશ એવું દિશાસૂચન કરે ત્યારે ત્યારે તે બન્ને નગરને સાંધનારી ઊભી લીટીને, ઉત્તર દક્ષિણે લંબાવવી અને તે લીટીની પૂર્વે આવેલ પ્રદેશ
તે પૂર્વદેશ” એ અર્થ કર રહે છે. આ પ્રમાણે કરતા, તેમના પૂર્વદેશ કથિત વર્ણનમાં વર્તમાનના બુદેલખંડ, રેવારા, બગાળ બિહાર, ઓરિસ્સા, આસામ, મધ્યપ્રાત છે. ઈ નો સમાવેશ ચતે ગણું શકાશે અને આપણી આ માન્યતા તેઓશ્રીએ ચ પાનગરીના અવતરામાં વાપરેલ શાસ્ત્રકારનાં પિતાનાં જ વાક ઉપરથી સાચી
તત્ર વારાણસ્યા: પૂરતા પૂર્વ પત્ર – – ૪– તો...વહ્યોત્તર અમૃતયો નવા: (વાગ્યાનુરાણના ૨૨-૨૬૨)
વાણારસી (કાશી) ની પેલી તરફને પૂર્વદેશ કહેવાય છે અને તેમાં અંગ–કલિંગ, કેસલ તોરલ આદિ દેશે આવેલા છે એટલે કેઉપરોક્ત સર્વ પ્રદેશ વારાણસીની પૂર્વમાં આવેલ છે. તેમાં પણુંવારાણસીની પરતઃ લગોલગ પૂર્વમાં એક હતા એમ કહેવુ થાય છે. આટલું અંગદેશ વિષે સમજવું. હવે ચ પાના સ્થાન માટેના અગ્યાર અવતરણે જોતા તેનું સ્થાન સ્વતંત્રપણે નિધીરતા શબ્દો તો એકેય માં નથી. છતાં ભિન્ન ભિન્ન અવતરામને અમુક અમુક ભાગ લઈને
