________________
કાળનું સ્વરૂપ
૨૩૫.
જે
સૂચક કાળના ઘણું વિભાગ કરે છે. કાલનું માપ સરયથી શરૂ થાય છે. કામના અવિભાજ્ય સૂક્ષમ અંશને “સમય” કહે છે.
“સમય' એ તદ્દન સૂમકાળ છે અસંખ્ય સમયની એક - આવલિકા થાય છે. સંખેય આવલિકાનો એક આન ઉચ્છવાસ થાય છે. સંખેય ઉચ્છવાસને એક “નિ:શ્વાસ થાય છે. આન અને નિઃશ્વાસ એ બન્નેને ભેગો મળેલો કાળ એક “પ્રાણ' થાય છે, સાત પ્રાણનો એક “સ્તક થાય છે. સાત સ્તોકને એક લવ થાય છે. સીત્યોતેર લવને એક “મુહૂત” થાય છે. ત્રીશ મુહૂર્તને એક અહેરાત્ર થાય છે. પંદર અહોરાત્રનું એક પક્ષ થાય છે. બે પક્ષનો એક મહિને થાય છે.
બે માસની એક “ઋતુ' થાય છે. ત્રણ ઋતુએનું એક અયન’ થાય છે , બે અયનનું એક સંવત્સર થાય છે. પાંચ- સવસરને એક “યુગ” થાય છે. વીસ યુગનું એક “શતવર્ષ' થાય છે. દશ શતવર્ષનું એક - વર્ષ સહસ્ત્રનું થાય છે. સો વર્ષ સહસ્ત્રનું એક લક્ષવર્ષ” થાય છે, ચેયસી લક્ષ વર્ષે એક પૂર્વીગ થાય છે, યાસી લાખ પૂર્વા ગનું એક “ પૂર્વ ' થાય છે.
આ પ્રમાણે ગણતાં એક પુર્વમાં ૭,૦,૫,૬૦૦૦૦૦૦૦૦૦૦ સાત કુ, શૂન્ય મહાપવ, પાંચ નિખર્વ અને છ ખર્વ થાય છે. ( આ પ્રમાણે સાંભળીને સુદર્શન શેઠે પૂછ્યું કે, “હે ભગવન! ! પલ્યોપમ અને સાગરોપમ જેવો કાળ શી રીતે પૂર્ણ થાય છે સુદર્શન' પૂર્વે તે પણ તેવા કાળને અનુભવ કરેલો છે ' એમ કહી શ્રી વીરે સુદર્શનને તેના પૂર્વભવો વર્ણવી બતાવ્યા. જે સાંભળતાં તેમને વૈરાગ્ય થશે અને પ્રભુ પાસે દીક્ષા લીધી.
સમયનું મૂલ્ય –શ્રી ગૌતમને “સમય” જેટલો પણ પ્રમાદ નહિ કરવાને બેધ માપવામાં શ્રી મહાવીરને ઉદ્દેશ કાળના સૂક્ષ્મ .
અંશ “સમયને ઉદેશીને કહેવાનું હતું, નહિ કે પ્રહર. ઘડી કે પળને . - ઉદેશીને; એક શ્વાસોચ્છવાસ કરતાં સમય ઘણેજ સૂક્ષ્મ ગણાય
