________________
વિશ્વભૂતિ
અહાહા ? કેટલી ભયંકર ભૂલ. એક તપસ્વી આત્માને કે ગજબ ક્રોધ ? સાચે જ, સાગર માઝા મૂકતો નથી ત્યાં સુધી તે પ્રશાંત કહેવાય છે. જ્યારે માઝા મૂકે છે ત્યારે તે પ્રલયની પ્રતિમૂર્તિ સમાન બની જાય છે. મુનિ વિશ્વભૂતિ પણ જ્યાં સુધી પ્રશાંત રહ્યા, ત્યાં સુધી સાચી જ સમતા ધારી. જ્યારે ભભૂકયા ત્યારે પ્રલયાગ્નિની પણ સ્પર્ધારૂપ નીવડ્યા. અનેક પગથિયાં વટાવી ઉન્નત મુક્તિ-શિખરે પહોંચવાનો તેમનો કેડપ્રતિજ્ઞાની આંધીમાં અટવાઈ ગયો.
તપતેજ–તપ, મુનિ વિભૂતિનું અમલ શસ્ત્ર હતું. તપ દરમ્યાન ખોરાક લેવાય નહિ. પાણી પણ પ્રમાણમાં ઓછું. પરિણામે અન્ન જળ પર નભતા જડ શરીરને ઘસારો પહોંચે. જેમ જેમ જડની જડ ઘસાવા માંડે, તેમ તેમ ત્યાં ચેતનનો વાસ થાય. વધતે જાતે ચેતનને પ્રભાવ જીવનની પ્રત્યેક ક્રિયામાં પરિણમે. મનમાં પણ તેના પડઘા પડવા માંડે. જડ-દેહ લાચાર બને. ચેતનની આધીનતા સ્વીકારે. ચેતનમય તપને વિજય થાય. જડની સર્વોપરિતા નાબુદ થાય. તપ આદરી તેને સાંગોપાંગ પાર ઉતારનાર આત્માઓ દુનિયામાં થોડા જ હોય છે. એકાદ એકાસણું*કે ઉપવાસ*તે પણ તપ ગણાય. કિન્તુ આખુંયે જીવન ઉગ્ર તપશ્ચર્યામાં ગાળનાર અખંડ તપસ્વી ગણાય. જીવનમાં તપને ભેટી-મુક્તિને ભેટવાની શુભ ભાવના રાખનાર, આ ધરતી તલે ઓછા જ હોય છે. મુનિ વિશ્વભૂતિની તપ કરવાની ભાવના અતિ ઉજજવળ હતી. છતાં યે ઉષ્ણ ક્ષત્રિય ખમીરમાં તરતે અધિકતમાં સ્વમાનને પ્રકાશ પ્રસંગે ઝળકી ઊઠે. તરવા મથતા તપસ્વીના નિલેપ તપ-તેજને તેના ઊંટા ઊડયા. તપોભૂત સળંગ તેજેમિઓ
* એકાસણું -એટલે એક આસને બેસી એક વાર ભજન લેવું તે, પાણી ગરમ જ વાપરવું પડે.
x ઉપવાસ –આહારનો ત્યાગ કરી આમા સમીપ ઉર-ભાવ વાળવા તે. એક ઉપવાસ હાલ ચોવીસ કલાકને થાય છે, તે સમયે ત્રીસ કલાકનો થતો હતો.
