________________
માતા-પિતાનું સ્વર્ગાગમન
૯૧
જ્ઞાન ઉત્પન્ન થયું કે તરત ઇન્દ્રે એક કિંમતી વસ્ત્ર ( દેવદુષ્ય ) થકી થાય, મતિજ્ઞાનવાળા સામાન્ય રીતે આગમના બલથી સ દ્રવ્ય જાણે પણ દેખે નહિ. ક્ષેત્ર થકી સર્વાં ક્ષેત્ર ને લેાકાલકને જાણે પણ દેખે નહિ. કાળ થકી સકાળ જાણે પણ જુએ નહિ. ભાવ થકી સ`ભાવ જાણે પણ જુએ નહિ. મતિજ્ઞાન પ્રત્યેક જીવને તેના ક્ષયેાપશમ પ્રમાણે હાય છે. મતિજ્ઞાનના એક દર ત્રણસાને ચાલીશ ભેદ થાય છે.
(આ) શ્રુતજ્ઞાનનું સ્વરૂપ:—મતિજ્ઞાનની સાથે શ્રુતજ્ઞાન સંલગ્ન છે, તો પણ પ્રથમ મતિતે પછી શ્રત, કારણ કે શ્રુત મતિનું ફળ છે. મતિજ્ઞાનથી મતિમાં ઊતરે, પણ તેના વર્ણન સારૂ અક્ષરસ્વરૂપ શ્રુતજ્ઞાન જોઇએ. મતિ સાધન છે, શ્રુત સાધ્ય છે મતિથી અતરમાંલખાય, તે શ્રતની મદદથી શબ્દોમાં પરિણમે. શ્રુતજ્ઞાનના ચૌદ તેમજ વીસ ભેદ છે.
(૪) અવધિજ્ઞાન-અવધિ–મર્યાદા પ્રમાણે, રૂપી દ્રવ્યનું જાણવું તેને અવધિજ્ઞાન કહે છે. અવધિજ્ઞાનાવરણીય કર્માંના ક્ષયે પશમ થવાથી ઇન્દ્રિયાની અપેક્ષા વિના આત્મપ્રત્યક્ષ આ જ્ઞાન પ્રગટ થાય છે. અવધિજ્ઞનના મુખ્ય છ પ્રકાર છે. ૧) અનુગામિ અવધિજ્ઞાન-જે સ્થાનકે રહ્યા અવધિજ્ઞાન ઉપજ્યું હો॰ તે સ્થાનથી અન્યત્ર જાય તો પણ લોચનની પરે સાથે આવે તેને અનુગામિ અવધિજ્ઞાન કહે છે (૨)અનાનુગામિ અવધિજ્ઞાન-જે સ્થાનકે રહ્યા અવધિના ઉપજ્યું હોય, તે સ્થાનથી અન્યત્ર જતાં તે જ્ઞાન ન હોય અને શૃંખલાબહુ દીપકની જેમ સ્થિર રહે તેને અનાનુગામિ અવધિજ્ઞાન કહે છે. (૩) વમાન અવધિજ્ઞાન Üધન નાખવાથી અગ્નિ વિશેષ પ્રગટે તેમ જ્ઞાન મર્યાદા વધે તેને વમાન અવધિજ્ઞાન કહે છે. (૪) હીયમાન અવધિજ્ઞાન-પૂર્વે શુભપરિણામને કારણે ઘણું ઊપજે અને પછી તથાવિધ સામગ્રીના અભાવે ઊતરતા પરિણામે કરીને ઘટતું જાય તેને હીયમાન અવધિજ્ઞાન કહે છે. (૫) આવેલું જાય તેને, પ્રતિપાતિ અવધિજ્ઞાન કહે છે. (૬) આવેલું
