________________
ધનુરૂષ અને બાહા જાણવાનું કરણ,
૨૯૦ અવતર:–હવે આ ગાળામાં ધનુ પૃષ અને બાહા જાણવાનું કરણ કહે છે— उसुवग्गि छगुणि जीवावग्गजुए मूल होइ धणुपिटुं । धणुदुगविसेससेसं, दलिअं बाहादुगं होइ ॥ १९ ॥
શબ્દાર્થ – ૩મુવાિ-ઈષના વર્ગને || જુદુજ-બે ધનઃપ્રક છાન-છ ગુણે કરી
વિસ–વિલેષ કર્યો નીવાવનુ-જીવાનો વર્ગયુક્ત કરતાં ! સે–શેષ રહે તેનું મૂર–તેનું વર્ગમૂળ કાઢતાં
૪િ-અર્ધ કર્યાથી જુપિદું-ધનુપૃષ્ઠ થાય
યાહુ-બે બાહા આવે
સંસ્કૃત અનુવાદ. इपवर्ग षड्गुणे जीवावर्गयुते मूलं भवति धनुःपृष्ठम् ।
धनुर्दिकविश्लेपशेषं दलितं बाहाद्विकं भवति ॥ १९० ।। Tયાર્થ:–ઈષના વર્ગને છ ગુણો કરી તેમાં જીવાને વર્ગમુક્ત કરી તેનું વર્ગમૂળ કાઢીએ તો ધન:પૃષ્ઠ આવે, અને બે [ નાના મેટા] ધનુ પૃષ્ઠને વિલેષ (બાદબાકી) કરતાં જે શેષ રહે તેનું અર્ધ કરીએ તેટલું બે બહાનું [ જૂદું જૂદ ] પ્રમાણ આવે છે ૧૯૦ છે
વિસ્તારર્થ:-–સુગમ છે, ભરતક્ષેત્રના ઉદાહરણથી અંકગણિત આ પ્રમાણે
યો.
ક.
૧૦૦૦૦ ભરતની ઈષકળા ૧૪૮૭૧–૫ ભરત છવાયોજન x૧૦૦૦૦ ,
x૧૯ ૧૦૦૦૦૦૦૦૦ ભરતઈષવર્ગ કળા
ર૭૪૯૪૯
+ ૫ ૬૦૦૦૦૦૦૦૦ ષગુણ ભરતઈન્કમાં
૨૭૪૯૫૪ ભરત જીવા કળા, ૭પ૦૦૦૦૦૦૦૦૦ જીવાવર્ગકલા ઉમેરતાં ૪ર૭૪૯૫૪ ભરત જીવા કળા ૭૬૨૦૦૦૦૦૦૦૦ કળાનું વર્ગમૂળ ૭૫૫૯૭૦૨૧૧૬ વર્ગકળા વર્ગમૂળ
કરતાં
+૨૯૭૮૮૪ વખતે રહેલા શેષ ૨૬૨૧૫૧ શેષ વધ્યા, ૫૫૨૦૮૬ ભાજક ૫૬૦૦૦૦૦૦૦૦ જીવા વર્ગકળા રાશિ આવ્યો, અને જવાબ ૨૭૬૦૪૩ કળા, તેને ૧૯ વડે ભાગતાં ૧૪૫૨૮ જન ૧૧ કળા એ ભરતક્ષેત્રનું ધનુ પૃષ્ઠ જાણવું
હવે બહાનું અંકગણિત આ પ્રમાણે–અહિં સંપૂર્ણ ભરતક્ષેત્ર એક ગણતાં
