________________
૧૬૭
ભાવમાંથી કોઈ એક ભાવમાં એકાત દુરાગ્રહી, તવભ્રષ્ટ, બ્રાંત આત્માઓ તે અનાદિથી સંસારમાં આમથી તેમ ભટક્યા કરે છે અને ભટકતાં રહેશે એમ જાણવું.
૬૦. પ્રશ્ન–પ્રમાણજ્ઞાનનું સ્વરૂપ શું?
૬૦. ઉત્તર–સ્યાસાપેક્ષ સપ્તભંગાત્મક, કઈ પણ ભંગ વચનને, પ્રજનાનુસારે, “પિતાવિત સિદ્ધા? એ ન્યાયથી આત્માથે યથાર્થ અવિરૂદ્ધભાવે જાણવું તે પ્રમાણજ્ઞાન જાણવું. આ સંબંધે સમ્યગુભાવે સમસ્ત સ્વપર શેય સંબધે પણ શાસ્ત્રમાં કહ્યું છે કે
“-પરવ્યવસાયિ-જ્ઞાન–કમા? આથી સ્પષ્ટ સમજવું કે જે જ્ઞાન-આત્માથે યથાર્થ– અવિરૂદ્ધ હોય, એટલે કે સ્વ–પર (જ્ઞાતા-રેય) સંબધે યથાર્થ_વિવેકારી હોય, તેને પ્રમાણજ્ઞાન જાણવું. અન્યથા સમસ્ત મતિ-શ્રુત તેમજ અવધિજ્ઞાન પણ મિથ્યા અપ્રમાણરૂપ જાણવું.
શ્રી તસ્વાર્થ સત્રમાં મતિ-શ્રત-અવધિમનઃ પર્યાય અને કેવળજ્ઞાન એ પાચે જ્ઞાનને સ્યાદ્ ભિન્નભિન્ન સ્વરૂપે એકાનેક સ્વરૂપતા હોવાથી પાંચ જ્ઞાનને “રાના? સૂત્રથી પ્રમાણરૂપ જણાવેલ છે. તથાપિ આ પાંચે પ્રકારનાં પ્રમાણજ્ઞાનમાં પણ સ્વાદ થકી પ્રથમના બંને પક્ષ પ્રમાણુતા જાણવી. તેમજ પાછળના ત્રણને પ્રત્યક્ષ રવરૂપી પ્રમાણતા હોય છે એમ જાણવું.
