________________
=
૧૬e
જૈન સાશનનું સ્થાન અને અર્થ અને “જડે છે કે મરેલા જૈનશાસનના ગરૂડ દેહમાંથી નૂતન જિનશાસન પાંખે ફફડાવીને--જ્ઞાન અને ક્રિયાશક્તિની પાંખો ફફડાવીને–આકાશ ભણી ઉઠે તે તે સંજોગમાં દુનિયાની સરકારોની જરૂર રહે કે ન રહે?”
“સરકાર નામની સંસ્થા તો રહેવી જ જોઈએ અને રહેશે,ફક્ત એનું સ્થાન બદલાશે જ્યહાં સુધી માનવપ્રાણું હયાત છે ત્યહાં સુધી આજ્ઞા કરનાર અને આશા ઉઠાવનાર : એવાં બે માનસો રહેવાનાં જ. વ્હાં સુધી મનુષ્યસમાજ બહુધા શારીરિક, માનસિક અને આધ્યાત્મિક નબળાઈઓથી છે ભરપૂર હોય ત્યહાં સુધી એમાંનો ઓછામાં ઓછી નબળાઈ વાળો એક ભાગ સરકાર’ બની આજ્ઞા કરનાર થાય અને બાકીનાઓએ આજ્ઞા ઉઠાવનાર થવું પડે. જેહારે મનુષ્યસમાજનો એક ભાગ “જનશાસન” જેવું એક જીવતું જાગતું આધ્યાત્મિક બળવાળું સંઘટન રચવા જેટલા વિકસિત થાય ત્યહારે આજ્ઞા કરવાનું સ્થાન તે લે અને સરકાર તે આજ્ઞા ઉઠાવનાર બને. તે વખતે પણ સરકાર અને પ્રજા તે રહેવાનાં જ, પણ તે વખતની સરકારોની પ્રવૃત્તિ વ્યાપક આશયને અનુસરતી અને વ્યવસ્થિત હશે અને લેકે હેમાં આજની માફક ન છૂટકે નહિ પણ ઉત્સાહપૂર્વક સહકારી દેશે.”
“હા, વાસ્તવમાં પૂર્વ જનસંધ એવી જ કાંઈ સત્તા ધરાવતા હતા. પરરાજ્યથી લડાઈ છેડવામાં કે સુલેહ કરવામાં તેમજ રાજ્યની અંદરના પ્રશ્નો હલ્લ કરવામાં જન સંધને મુખ્ય હાથ હતા,–જે કે હું કબુલ કરીશ કે આપે હમણું કહ્યું તેટલી વિસ્તૃત હદવાળી જોખમદારીનું કાર્ય જૈન ઈતિહાસના કોઈ પણ ભાગમાં જેને સૂઝયું હોય એમ દેખાતું નથી.
