________________
५८४
तत्वार्थ संत्रे
'कम्मा उदीरिया वेडपाय निज्जिण्णा' इति कर्माणि - उदीरितानि वेदितानिच निर्जीर्णानि भवन्ति इति ||३||
मूलम् - तवो दुविहो बाहिर अंतरभेया ॥४॥ छाया - तपो द्विविधम् वह्यभ्यन्तरभेदात् ||४||
तत्वार्थदीपिका - पूर्व निजरायास्तपो - विपाकथ कारणमिति प्रतिपादितम् सम्प्रतम् तपसो द्वैविध्यं प्रतिपादयितुमाह- 'तवो दुविहो' इत्यादि । तपो द्विविधं भवति वाह्याभ्यन्तरंच, तत्र वाह्यम् अनशनादिकम् आभ्यन्तरं प्रायश्चित्तादिक मिति द्विविधं तपः । तत्र वाह्यन्तपोऽनशनादि भेदात्पच्विधम् एव - माभ्यन्तर तपोऽपि प्रायश्चित्तादिभेदात्पविधमिति द्वादशविधं तपो भवति । द्वादशविधस्यास्य तपसः सविस्तरं भेदप्रभेदमतिपादिका व्याख्या पूर्वं सप्तमाध्याये - गताऽतस्तत्राऽवलोकनीया ॥ ४ ॥
व्याख्या प्रज्ञप्ति में भी कहा है-उदय में आए कर्म जब भोग लिये जाते हैं तो उनकी निर्जरा हो जाती है ॥६॥
'तवो दुविहो वाहिरन्तर भेया'
सूत्रार्थ-तप दो प्रकार का है-वाह्य और आभ्यन्तर ||४|| तत्वार्थदीपिका - पूर्व में कहा गया है कि तप और विपाक से निर्जरा होती है, अतएव यहां तप के दो भेदों का निरूपण करते हैं
बाह्य और आभ्यन्तर भेद से तप दो प्रकार का है । बाह्य तप अनशन आदि के भेद से छह प्रकार का है । अभ्यन्तर तप प्रायश्चित्त आदि है। उसके भी छ भेद हैं। इस प्रकार तप के बारह भेद होते है। बारहों प्रकार का तप का विस्तृत वर्णन भेद प्रभेद सहित सातवें अध्याय में किया जा चुका है। वहां देख लेना चाहिए || ४ ||
વ્યાખ્યાનપ્રજ્ઞપ્તિમાં પણ કહ્યું છે-ઉદયમાં આવેલા કર્મ જ્યારે ભાગવી લેવા માં આવે છે ત્યારે તેમની નિર્જરા થઇ જાય છે !! ૩ !!
'तवो दुविहो बाहिरमंतरभेया' - इत्यादि ।
સુત્રા—તપ એ પ્રકારના છે બાહ્ય અને આભ્યન્તર ! ૪ ૫ તત્ત્વાથ દીપિકા અગાઉ કહેવામાં આવ્યુ છે કે તપ અને વિપાકથી નિર્જરા થાય છે, આથી અહી' તપના બે ભેદેતુ' નિરૂપણ કરીએ છીએ
બાહ્ય અને આભ્યન્તરના ભેથી તપ એ પ્રકારના છે બાહ્યતપ અનશન આદિના ભેદથી છ પ્રકારના છે આભ્યન્તર તપ પ્રાયશ્ચિત આફ્રિ છે તેના પણ છ લે છે. આવી રીતે તપના માર ભેદ થાય છે. ખારે પ્રકારના તપનું સવિસ્તર વર્ણન ભેદ પ્રભેદસહિત સાતમાં અધ્યાયમાં કરવામાં આવ્યું છે ત્યાં જોઈ લેવા ભલામણુ છે જા
