________________
तत्त्वार्थसूत्रे दुष्पणिधानादय:-मनोयोगदारणिधानम् १ वबोयोगदुप्पणिधानम् २ काययोग दुष्मणिधानम् ३ सामायिकस्य स्मृत्यकरणम् ४ सामायिकस्याऽनवस्थितस्य करणम् ५ चेत्येते पञ्चातिचारा आत्मनो मालिन्यतापाद का दुपरिणतिविशेषा भवन्ति । मणिधानप्रयोगः, दुष्टं प्रणिधानं दुष्प्रणिधानम् , तत्रिविधं मनोदुष्पणिधान-वचोदुष्पणिधान-काय दुष्पणिधानभेदात् । तत्र-क्रोधमानमायालोभ द्रोहेयादिना चित्तसम्भ्रमः-गृहसम्बन्धि सुकृतदुष्कृतचिन्तनं च मनोदुप्पणिधानम् १ निप्टुरसावधभाषोदीरणं वचोदुष्रणिधार म् २ हस्तपादादि शरीरावय
(१) मनोयोगदुष्प्रणिधान (२) बचनयोग दुष्पणिधान (३) काययोग दुष्प्रणिधान (४) सामायिक की स्मृति न रखना और (५) अनवस्थित रूप से सामायिक कारना। ये पांचों अतिचार आत्मा में मलीनता उत्पन्न करने वाले दुष्परिणाम है।
प्रणिधान का अर्थ है-प्रयोग-व्यापार । दुष्ट प्रणिधान दुष्प्रणिधान कहलाता है । वह तीन प्रकार का -मनोदुष्प्रणिधान, वचन दुष्प्रणिधान्न और कायदुष्प्रणिश्वान । इनका स्वरूप इस प्रकार है
(१) क्रोध, मान, माया, लोल, द्रोह, ईष्यां आदि के कारण चित्त में संभ्रप्प होना और घर संबंधी सुकृत एवं दुष्कृत का विचार करना मनोदुणिधान है।
(२) निष्ठुर और पापयुक्त भाषा का प्रयोग करना वचन दुष्प्रणिधान है।
સામાયિક વ્રતના ગદુપ્પણિધાન આદિ પાંચ અતિચાર છે–(૧) મનેयोगप्रणिधान (२) क्यनयोगप्रणिधान (3) ययामप्रणिधान (४) સામાયિકની સ્મૃતિ ન રાખવી અને (૫) અનવસ્થિતપણે સામાયિક કરવી. આ પચે અતિચાર આત્મામાં મલીનતા ઉત્પન્ન કરનારા દુષ્પરિણામ છે.
પ્રણિધાનને અર્થ છે–પ્રયોગ-વ્યાપાર દુષ્ટ પ્રણિધાન દુપ્રધિન કહેવાય છે તે ત્રણ પ્રકારના છે–મને દુપ્રણિધાન, વચનદુપ્પણિધાન અને કાયદુપ્રણિધાન એમનું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે છે
(१) ४.ध, मान, माया, सास, द्रोड, ४ा वगेरेना ४२वित्तमा ભ્રમણ થવી અને ઘર સંબંધી સુકૃત તથા તથા દુષ્કતને વિચાર કરે મને દુપ્રણિધાન છે.
(૨) નિષ્ફર અને પાપયુકત ભાષાને પ્રત્યે ગ કર વયનદુષણિધાન છે.