________________
PAREL
तस्वार्थ सूत्र हातव्यम्, एतेनाऽधिकेन चात्मनः स्वार्थमाद्यमित्येवं प्रकृति कूटप्रयोगरूपमंसे यस्-४ कूटतुलाङ्कटमानाभ्यां वचनादियुक्तः क्रयो-विक्रयश्च न कर्तव्यः । प्रतिरूपक व्यवहारः पुन:-सुवर्णरूप्यादीनां द्रव्याणां पतिरूपकक्रियात्मको बोध्या। बघथा-सुवर्णस्य प्रतिरूपक्रिया तावत् यादृशं सुवर्ण भवति, तादृशमेवाऽन्य द्रव्यभयोगविशेषाद् वर्णगुरुत्वादिगुणयुक्तं निष्पादयति, एवम्-रूप्यादिकमपि यादृशं भवति-साशमेव रङ्गादि द्रव्यं निष्पादयति, एव मन्यदपि-प्रतिरूपकमवगन्तव्यम् थवाऽन्यैरपहतानां गवादीनां व्याजीकरणानि सशृङ्गाणां गवादीनां शङ्गाणि-अग्नि पक्वानि अधोमुखानि प्रगुणानि तिर्यकलितानि वा यथेच्छ कतुं शक्यन्ते. येनालिए लेना, यह कूटतुलाकूटमान कहलाना है । ठगाई की बुद्धि से झूठा लोलना था नापना उचित नहीं है।
(५) सोने-चांदी आदि में उसी के सदृश किसी दूसरी धातु का सम्मिश्रण करके लोने-चांदी के रूप में वेचना अथवा किसी भी वस्तु में मिलावट करके बेचना तत्प्रतिरूपक व्यवहार कहलाता है। सुवर्ण का जैसा वर्ण आदि होता है उसी प्रकार का अन्य द्रव्यों के प्रयोग विशेष से वर्ण, वजन आदि से युक्त द्रव्य तैयार करना सुवर्ण की प्रतिरूपक क्रिया है। इसी प्रकार चांदी बनावटी तैयार कर लेना भी तत्प्रतिरूपक्रिया कहलाती है। इसी तरह अन्य वस्तुओं के विषय में समझ लेना चाहिए, यथा-सींग सहित गाय आदि के सींग अग्निपक्व, अधोमुख, सीधे या तिर्छ इच्छानुसार किये जा सकते हैं, जिस બીજાને અનાજ અથવા સુવર્ણ વગેરે આપવા અને પિતાના માટે મોટાને ઉપગ કરે, આ ફૂટતુલાકૂટમાન કહેવાય છે. છેતરવાના આશયથી ખોટું मयु अथवा माय योग्य नथी.
(૫) સેના-ચાંદી વગેરેમાં તેના જ જેવી અન્ય કઈ ધાતનું મિશ્રણ કરીને સેના-ચાંદીના રૂપમાં વેચાણ કરવું અથવા કઈ પણ વસ્તુમાં મિશ્રણ કરીને વેચવું ત—તિરૂપક વ્યવહાર કહેવાય છે. સુવર્ણ જેવો વર્ણ વગેરે હોય છે. તે જ પ્રકારના અન્ય દ્રવ્યોને પ્રવેગ વિશેષથી વર્ણ, વજન આદિથી યુક્ત દ્રવ્ય તૈયાર કરવા સુવર્ણની પ્રતિરૂપક ક્રિયા છે. એવી જ રીતે ચાંદી બનાવટી તૈયાર કરી લેવી એ પણ તપ્રતિરૂપકકિયા કહેવાય છે. આ પ્રમાણે જ અન્ય વસ્તુઓના વિષયમાં સમજી લેવું જોઈએ–જેમ કે શીંગડા સહિત ગાય આદિના શીંગડાં, અગ્નિપકવ, અધોમુખ, સીધા અથવા વાંકા, ધાર્યા મુજબના કરી શકાય છે કે જેથી તે ગાય વગેરે કંઈ જુદાં જ ભાસે ! શીંગડા વગેરે આ પ્રમાણે કરી દેવાથી સરળતાથી તે ગાય ઓળખી શકાતી
