________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ.७ सू. २८ मैथुनस्वरुपनिरूपणम् __ २७ परिमाण वृहत्वादात्मा ब्रह्म, स एव चाणं वयं ब्रह्मग बात्मना सेवनम्, आत्मनि मरणपर्यन्तं न रूगदि विषयम्, बहिर्मुखचित्तवृत्ति ब्रह्मवर्य मुच्यते । तस्मात्-कृतकारिताऽनुपतिसहितैः कायाङ्जनोयोगैः सर्व कामिनी विषयैः परिहारो ब्रह्म पर्यम्. संतेन्द्रियद्वारत्वात्-यात्मन्येव वृत्तित्वात्-प्रतिष्ठितत्वाच, तद्विपरीतमब्रह्म पर्यम् । तच्च विवे किनो विवेकवल'दुपशान्तरागादि रजोमला: सर्वथा खलु परित्यजन्तीति भावः । उक्तञ्च प्रश्नपाकरणे ४ आसनद्वारे 'अयंभ मेहुणं' इति, अब्रह्म मैथुनमिति ॥१५॥ ॥२८॥
मलम्-मुच्छापरिगहो ॥२९॥
छाया-'मी परिग्रहः ॥२९॥ ब्रह्म कहते हैं, उसका चरण अर्थात् सेवन करना ब्रह्मचर्य है। मृत्यु पर्यन्त स्त्री आदि का सेवन न करना, चित्त की बहिर्मुख वृत्ति न होना ब्रह्मचर्य है । अतएव कृत, कारित और अनुमोदन, इन तीनों करणों सहित मन वचन का प्रयोग से कामिनीविषय का त्याग करना ब्रह्मचर्य कहलाता है। उससे इन्द्रिय द्वार का संवरण आत्मा में ही वृत्ति होती है और प्रतिष्ठिन होता है । जो ब्रह्मचर्य से विपरीत हो यह अब्रह्मचर्य। जो पुरुष विवेकशाली हैं और विवेक के बल ले जिनके राग आदि विकार उपशान हो चुके हैं, वे अब्रह्मचर्य का सर्वथा ही त्याप कर देते हैं। प्रश्नव्याकरणसूत्र के चौथे आस्रव द्वार में कहा है-अब्रह्मचर्य मैथुन कहलाना ॥२८
'मुच्छा परिगहों ॥२९॥ . सूत्रार्थ--मूर्छाभाव परिग्रह है ॥२९॥ છે, તેનું ચરણ અર્થાત્ સેવન કરવું બ્રહ્મચર્ય છે. મૃત્યુ સુધી સ્ત્રી આદિનું સેવન ન કરવું, ચિત્તની બહિર્મુખ વૃત્તિ ન હાવી બ્રહ્મચર્ય છે, આથી કત. કારિત અને અનુમોદન એ ત્રણ કારણે સહિત મન, વચન અને કાયાના
ગથી-કામિની વિષયને ત્યાગ કરે બ્રહ્મચર્ય કહેવાય છે. એનાથી ઇન્દ્રિયદ્વારનું સંવર થાય છે, આત્મામાં જ વૃત્તિ થાય છે, તેમજ પ્રતિષ્ઠિત થાય છે. જે બ્રહ્મચર્યથી વિપરીત છે તે અબ્રહ્મચર્ય જે પુરૂષ વિવેકશાળી છે અને વિવેકના બળથી જેના રાગ વગેરે વિકાર શાન્ત થઈ ગયા છે, તે અબ્રહ્મચયના સંર્વથા જ ત્યાગ કરી દે છે પ્રશનવ્યાકરણ સૂત્રના ચોથા આસવદ્વારમાં કહ્યું છે–અબ્રહ્મચર્ય મૈથુન કહેવાય છે. ૨૮
'मुच्छा परिग्गहो' ॥२८'! સૂત્ર ર્થ–મૂછભાવ પરિગ્રહ છે. ૨૯ त०३५
