________________
दीपिका-नियुक्ति टीका अ. ६ सू. १ आनववत्वनिरूपणम्
तत्वार्थनियुक्ति-पूर्व तावत्-पञ्चमाध्याये क्रममाप्तं पञ्चमं पापतत्त्वं मरू. पितम् , सम्मति-क्रमप्राप्तमेत्र षष्ठ मास्त्रवत्वं मरूपयितुमाइ-'मणवयकाय जोगाई आसवो' इति । ___मनोवचाकाययोगादिः-मनोयोगो-वचोयोगः-काययोगः इत्येतेषां द्वन्द्र मनोवचः काययोगास्ते-आदि यस्य स मनोवचा काययोगादिः आस्रव उच्यते । तत्र-मनोवचः कायानां क्रियारूपं कर्मयोगः उच्यते ।
वीर्यान्तराय क्षयोपशमननितेन पर्यायेणाऽऽस्मनः सम्बन्धो योग इत्यर्थः, स च-वीर्यमाणोत्साहपराक्रमचेष्टाशक्ति सामर्थ्यादिशब्दवाच्यो बोध्यः । यद्वायुनक्ति-एनं जीवो-वीर्यान्तरायक्षयोपशमजनितं पर्यायमिति योगः, स च मनोयोगादिभेदात् त्रिविधः । तत्र-मनोयोग्य पुद्गलात्मप्रदेशपरिणामो मनोकषाय को जो कर्मबन्ध के कारण हैं, समझ लेना चाहिए ॥१॥ तत्वार्थनियुक्ति-पांचवें अध्याय में क्रम प्राप्त पाप नामक पांचवें तत्त्वकी प्ररूपणा की गई है । अथ छठे तत्त्व आस्रव की प्ररूपणा की जाती है
मनोयोग, वचनयोग और काययोग आदि को आस्रव कहते हैं। अभिप्राय यह है कि मन वचन और काय क्रिया को योग कहते हैं।
वीर्यान्तराय कर्म के क्षयोपशम से उत्पन्न होनेवाले पर्याय के साथ आस्मा का जो सम्बन्ध होता है, वह योग कहलाता है। उसे वीर्य, प्राण, उत्साह, पराक्रम, चेष्टा, शक्ति यो सामर्थ्य आदि भी कहा जा सकता है । अथवा वीर्यान्तराय कर्म के क्षयोपशम से उत्पन्न होने वाले पर्याय से जीव का युक्त होना योग है । मनोयोग आदि के જે કર્મબંધના કારણે છે, સમજી લેવા જોઈએ ?
તત્વાર્થનિર્યુકિત –પાંચમાં અધ્યાયમાં કમપ્રાપ્ત પાપ નામક પાંચમા તત્વની પ્રરૂપણ કરવામાં આવી છે. હવે છઠા તત્વ આઅવની પ્રરૂપણા કરવામાં આવી રહી છે. | મનોગ, વચનગ અને કાયયેગ આદિને આસવ કહે છે, અભિપ્રાય એ છે કે મન, વચન અને કાયાની ક્રિયાને વેગ કહે છે.
વર્યાન્તરાય કર્મના ક્ષપશમથી ઉત્પન્ન થનારા પર્યાયની સાથે આત્માનો જે સમ્બન્ધ થાય છે તે પેગ કહેવાય છે. તેને વીર્ય, પ્રાણ, ઉત્સાહ, પરાક્રમ ચેષ્ટા, શક્તિ અથવા સામર્થ્ય આદિ પણ કહી શકાય છે, અથવા વીતરાય, કર્મના ક્ષપશમથી ઉત્પન્ન થનારા પર્યાયથી જીવનું ચુકત થવું તે ગ કહેવાય છે. મનાયેગ આદિના ભેદથી તે ત્રણ પ્રકારનું છે. મને વર્ગણાના
