________________
- अध्ययन १ गो. १ मुखवस्त्रिकाविचारः
तापत्तिः, अन्यथा परिधानवस्त्रावृत पोषकावरणोपदेशस्य वैयर्थ्यापत्तिरित्युभयथाऽपि न दोषनिस्तारः । तस्मात् - " आसयं वा पोसयं वा पाणिणा परिपेहित्ता " इति भगवद्वाक्यस्य ' मुखवस्त्रिका करेणैव धारणीया नतु दोरकेणे ' - त्यर्थकल्पनं साहसमात्रम् ।
४१
मम तु सूक्ष्मव्यापिसम्पातिमवायुकायादिजीवविराधनापरिहारार्थं वद्धमुख- वस्त्रिकस्योच्छ्वासादिकाले मुखोद्गतवायुवेगेन मुखतो दोरकावलम्बिततदपंगमसम्भावनायाः सत्त्वेन तन्निवारणाय मुखवस्त्रिकाऽऽनृतस्यापि मुखस्य पाणिना परिविधानमावश्यकमेव । एवं परिधानवस्त्राssवृतस्यापि पोषकस्य परिपिधानं विधेयमेत्र, उच्छ्वासादीनां यौगपद्येऽयौगपद्ये वा एकेन करेण घ्राणमुखपिधानम्, फिर आवरण करनेका उपदेश व्यर्थ हो जायगा । अतएव "आसयं वा पोसयं वा पाणिणा परिपेहित्ता " इस भगवद्वाक्य का यह अर्थ निकालना कि- "मुखवस्त्रिका हाथ ही में रखनी चाहिए डोरेसे मुख पर नहीं बांधना चाहिए,' ऐसी कल्पना करना साहसमात्र है ।
हमारे मत से सूक्ष्म, व्यापी, संपातिम तथा वायुकाय आदि जीवोंकी विराधना से बचनेके लिए मुखवत्रिका बँधी हुई होने पर भी उच्छ्वास आदि के समय मुख से निकलने वाले वायुके वेगसे मुखवस्त्रिकाके खिसक जानेकी संभावना रहती है, इसलिए उस संभावनाको दूर करने के वास्ते मुखवत्रिका से आवृत मुखको फिर हाथसे आवृत करना आवश्यक है । इसी प्रकार चोलपट्ट होने पर भी अधोवायुके विषय में समझना चाहिए | उच्छ्वास आदि यदि एक ही साथ होवें तो एक हाथसे मुख નહિ તે। આવૃતને ફરી આવરણ કરવાના ઉપદેશ વ્યર્થ મની જશે. તેથી કરીને 'आसयं वा पोसयं वा पाणिणा परिपेहित्ता' मे भगवद्द्वाभ्यनो मेव अर्थ કાઢવા કે ' મુખવસ્ત્રિકા હાથમાં જ રાખવી જોઇએ, દેારાથી મુખ પર ખાંધવી ન જોઇએ ’ એવી કલ્પના કરવી એ સાહસમાત્ર છે
અમારે મતે સૂક્ષ્મ, વ્યાપી, સંપાતિમ તથા વાયુકાય આદિ જીવાની વિરાધનાથી ખચવાને માટે મુખસ્ત્રિકા બાંધી હાવા છતાં ઉચ્છ્વાસ આદિને સમયે મુખથી નીકળતા વાયુના વેગથી મુખગ્નિકા ખસી જવાની સભાવના રહે છે તેથી એ સભાવનાને દૂર કરવાને માટે મુખવસ્તિકાથી · ઢાંકેલા મુખને પણ હાથથી ઢાંકવાની આવશ્યકતા છે એજ રીતે ચાલપટ્ટ હાવા છતાં પણ અધેવાયુના વિષયમાં સમજવું ઉચ્છ્વાસ અદ્દિ જો એકી સાથે જ થાય તા એક હાથથી
