________________
-
अध्ययन १ गा. १ मुखवस्त्रिकाविचारः वेति भावः। तस्मात्-मुखोपरि मुखवत्रिकावन्धनं सकलजैनागमप्रतिपाद्यमिति सिद्धम् । एवं च भगवतीसूत्रे 'सुहुमकायं अणिज्जूहित्ताणं' इति वाक्यस्य सूक्ष्मकार्य-मुखवत्रिकाम् 'अणिज्जहित्ता'अपोह्य परित्यज्य अवद्ध्वेत्यर्थों वोध्या, एवमन्यत्राऽप्यूहनीयम् । __यत्तु-आचारागसूत्रे उच्छ्वासादिकाले मुखपिधानोपदेशेन मुखवत्रिका करेणैव धारणीया न तु दोरकेणेति तत्तत्समये एव मुखवस्त्रिकया घ्राणमुखादिपिधानं विधेयमिति च प्रतीयते, दोरकावलम्बेन मुखवस्त्रिकायाः सदा धारणीयत्वे तु पुनर्मुखपिधानोपदेशो व्यर्थः स्यादिति वदन्ति तदज्ञानमूलम् । आचाराङ्गआज्ञाभंगमें गुरुतर प्रायश्चित्त देना युक्त ही है। इसलिये यह सिद्ध हुआ कि मुख पर मुखवस्त्रिका बांधना सर्व जैनशास्त्रोंमें प्रतिपादन किया गया है । इस प्रकार भगवती-सूत्रके 'सुहुमकायं अणिज्जूहित्ताणं' वाक्यका
अर्थ यह समझना चाहिये कि 'मुखवत्रिकाका त्याग करके अर्थात् न .बांध करके।' ऐसा सब जगह समझना चाहिए।
प्रश्न-आचारागसत्र में उच्छ्वास आदि लेते समय मुख ढंकने का उपदेश दिया है। इससे यह प्रतीत होता है कि मुखवस्त्रिका हाथमें ही रखनी चाहिए डोरेसे नहीं बाँधनी चाहिए; अमुक-अमुक समय पर ही जब उच्छास आदि आवे तब ही नाक या मुख ढंक लेना चाहिए। डोरेसे मुखवस्त्रिका धारण करना उचित हो तो पुनः मुख ढंकनेका उपदेश व्यर्थ हो जायगा। ભંગમાં ગુરુતર પ્રાયશ્ચિત્ત આવે છે એ રીતે સિદ્ધ થયું કે મુખ પર મુખવસ્ત્રિકા બાંધવી એવું બધાં જેનશાસ્ત્રોમાં પ્રતિપાદન કરેલું છે. એટલા भाटे मावती-सूत्रना 'महुमकायं अणिज्जूहित्ताणं' में वायने। म मेम समय। જોઈએ કે “મુખવસ્ત્રિકાને ત્યાગ કરીને અર્થાત્ ન બાંધીને ” એજ પ્રમાણે બધી જગ્યાએ સમજવું
પ્રશ્ન-આચારાંગ-સૂત્રમાં ઉચ્છવાસ આદિ લેતી વખતે મુખ ઢાંકવાને ઉપદેશ આપે છે. એથી એમ પ્રતીત થાય છે કે મુખવસ્ત્રિકા હાથમાં જ રાખવી જોઈએ, દોરાથી બાંધવી જોઈએ નહિ. અમક અમુક સમયે જ જ્યારે ઉચ્છવાસ આદિ આવે ત્યારે જ નાક ચા મુખ ઢાકી લેવું જોઈએ, દેરાથી મુખવસ્ત્રિકા ધારણ કરવી ઉચિત હોય તે પછી પુન: મુખ ઢાંકવાને ઉપદેશ વ્યર્થ થઈ જશે.
