________________
अध्ययन १ गा. १ मुखवस्त्रिकाविचारः
अयमाशयः-मुखवत्रिकाधारणं विना भाषणे वायुकायादिविराधनस्य दुर्वारतया भाषा सावद्या भवतीति ।
एतद्वयाख्याने अभयदेवमूरिणाऽपि-"जीवसंरक्षणतोऽनवधा भाषाभवति, अन्या तु सावधे" त्युक्तम् । 'सुहुमकायं अणिजूहित्ताणं' इत्यस्य हि वस्त्रमपोध मुखोपरि वस्त्रमदत्त्वे (मवद्ध्वे)त्यर्थः । यदन्वयव्यतिरेकाभ्यां भाषाया निरवद्यत्वं सावधत्वं च भवति, भाषाभिव्यक्तिश्च मुखाद्भवतीति मुखे ध्रियमाणं वस्त्रं 'मुखवस्त्रिका' शब्देन शास्त्रे व्यवहियते ।
'शक' इत्येव वक्तव्ये 'देवेन्द्रो देवराजः' इति विशेषणोक्त्या दिव्यशक्ति___ तात्पर्य यह है कि मुखवस्त्रिका धारण किये बिना भाषण करनेसे वायुकायकी विराधना अनिवार्य है, अत एव वह भाषा सावध है। इसका व्याख्यान करते हुए अभयदेवसूरि लिखते हैं-"जीव संरक्षणतोऽनवद्या भाषा भवति अन्यातुसावथा।" अर्थात् जीवों की रक्षा होनेसे भाषा निरवध होती है और इससे भिन्न (जीवों की घात करने वाली) भाषा सावध होती है। मूल पाठके 'सुहुमकायं अणिज्जूहित्ताणं' इस पदका अर्थ यह है कि-'मुख पर वस्त्र नधारण करके' जहाँ वस्त्र धारण नहीं वहाँ भाषा सावध होती है, और जहां वस्त्र धारण होता है वहाँ भाषा निरवद्य होती है। भाषा मुखसे निकलती है, इसलिए मुख पर धारण किया जानेवाला वस्त्र 'मुखवस्त्रिका' कहलाता है।
मूलमें 'शक' कहनेसे ही इन्द्रका बोध हो सकता था; किन्तु
તાત્પર્ય એ છે કે મુખવસ્ત્રિકા ધારણ ક્યાં વિના ભાષણ કરવાથી વાયુકાયની વિરાધના અનિવાર્ય છે, તેથી કરીને એ ભાષા સાવદ્ય છે. એનું વ્યાખ્યાન ४२तi मलयव सूरि समे छ " जीवसंरक्षणतोऽनवधा भाषा भवति अन्या तु सावधा" अर्थात् वानी २क्षा पाथी भाषा निरव थाय छ मन मेथी ભિન્ન ( જીની ઘાત કરવાવાળી ) ભાષા સાવદ્ય હોય છે. મૂળ પાઠનાં 'मुहुमकायं अणिज्जूहिताणं' पहना अर्थ में छे ? ' भुम ५२ प न पाए કરીને, જ્યાં વસ્ત્ર ધારણ નથી, ત્યાં ભાષા સાવદ્ય છે અને જ્યાં વસ્ત્ર ધારણ થાય છે ત્યાં ભાષા નિરવદ્ય છે. ભાષા મુખમાંથી નીકળે છે તેથી મુખ પર ધારણ કરવામાં આવનારૂં વસ્ત્ર “મુખવસ્ત્રિકા” કહેવાય છે.
મૂળમાં “શિક્ર' કહેવાથી ઈન્દ્રને બોધ થઈ શક્યું હતું, પરંતુ દેવેન્દ્ર
