________________
अध्ययन ४ गा. १५ - मोक्षस्वरूपम्
-३२९
मोक्षः १ | भिन्नार्हि वह्निशैत्ययोरिव तयोर्गुणगुणिभावोऽनुपपन्नः समवायस्याsसिद्धत्वात्, अत एव न बुद्ध्यादीनामात्मगुणत्वम् । अस्तु वा अयौक्तिकोऽपि गुणगुणिभावस्तथापि ज्ञानसुखाद्यभावादात्मानं को जडीकर्तुमुद्यच्छेदिच्छेदपि ? ईदृशाद्भवदभिमतान्मोक्षात्संसारावस्थैव सम्यक्तराऽस्माकमस्तु, यस्मिन् सत्यपि शे कादाचित्कं स्वल्पमपि सुखं लभ्यत एव । लोकेऽपि भवदभिमतमोक्षमाहात्म्यमुपहस्यते, यथा
नाश होजायगा तो मोक्ष किस का होगा ? । अगर कहो कि ये गुण आत्मा से भिन्न हैं तो उनका आत्मा के साथ गुण- गुणीका सम्बन्ध कैसे हुआ ?, भिन्न होनेके कारण जैसे अग्नि और शीतलता में गुण-गुणि सम्बन्ध नहीं होता वैसे ही आत्मा और बुद्धि आदि का भी सम्बन्ध नहीं हो सकता । यदि समवाय सम्बन्ध से गुण-गुणिभाव मान लोगे तो बुद्धि आदि गुणों का नाश नहीं हो सकता, क्योंकि समवाय सम्बन्ध को तुमने नित्य माना है, अतः बुद्धि आदि आत्मा के गुण ही सिद्ध नहीं होते । यद्यपि यह सम्बन्ध युक्ति से तो सिद्ध नहीं होता फिर भी मान लोगे तो जबकि मोक्षमें ज्ञान और सुख आदिका अभाव हो जाता है तो कौन बुद्धिमान् अपनी आत्मा को इन गुणों से रहित जड़ के समान बनाने का प्रयत्न करेगा ? तुम्हारे इस मोक्षसे तो संसार ही भला जिसमें दुःखोंके साथ-साथ कभी-कभी थोड़ा बहुत सुख भी मिल जाता है । लोकमें भी तुम्हारे माने हुए मोक्ष की हँसी उड़ाई जाती है, सुनोપછી મેક્ષ કાના થશે ? અગર જો કહેા કે એ ગુણુ આત્માથી ભિન્ન છે તે આત્માની સાથે એના ગુણુ-ગુણીના સંબંધ કેવી રીતે થયા ? ભિન્ન હાવાને કારણે જેમ અગ્નિ અને શીતલતામાં ગુણુ-ગુણી સ ખંધ નથી હાતે, તેવી રીતે આત્મા અને બુદ્ધિ આદિના પણ સંબધ નથી હાઇ શકતે જો સમવાય સબધથી ગુણગુણીભાવ માની લેશે તે બુદ્ધિ આદિ ગુણ્ણાના નાશ નથી થઈ શકતા, કારણ કે સમવાય સંબધને તમે નિત્ય માન્ય છે એથી બુદ્ધિ આદિ આત્માના ગુણુ જ સિદ્ધ થતા નથી. જો કે એ સખ ધ યુક્તિથી તે સિદ્ધ નથી થતા, તેપણુ માની લેશે તે જો મેાક્ષમાં જ્ઞાન અને સુખ આદિના અભાવ થઈ જાય છે તેા કયા બુદ્ધિમાન પાતાના આત્માને એ ગુણાથી રહિત જડની સમાન मनाવવાના પ્રયત્ન કરશે ? તમારા એવા મેાક્ષ કરતા તે સ’સાર r સારે કે જેમા ૬.ખેાની સાથે સાથે કાઇ-કાઇવાર થાડું-ઘણુ સુખ પશુ મળાં જાય છે લેકમા પણ તમારા માનેલા મેાક્ષની હાસી ઉડાવવામા આવે છે સાભળે
