________________
अध्ययन ४ सू. ९ (२) - अदत्तादानविरमणव्रतम्
- आत्मनः क्रोधमोहनीयप्रकृत्युदयेन स्वपर चित्त विकृतिजनको निरनुकम्पक्रौर्यवैभाविकपरिणाम विशेषस्तस्मात् । लोभात् = लोभः - लोभप्रकृत्युदयवशाद्रव्याद्यभिलाषलक्षणो जीवस्य वैभाविकपरिणामस्तस्मात् । भयात् =भयं भयमोहनीयप्रकृत्युदयेनोद्वेगाssवेदको विकारविशेषस्तस्मात् । हासात् हास :- हास्यमोहनीयमकृत्युदयेन वागादिविकृत्या कपोलयुगलोल्लासन- लोचनसंकोचन - दशन प्रकाशन- सहकृतसशब्दमाय वदनव्यादानादिलक्षणश्चेतोविकाशस्तस्मात् । नैव स्वयं मृषा = मिथ्या वदामि, नैवान्यैर्मृषा वादयामि, मृपा वदतोऽप्यन्यान्न समनुजानामीत्यादि पूर्ववत् ॥ ९ ॥ (२)
२४७
करनेवाला अनुकम्पारहित क्रूरतारूप वैभाविक परिणाम क्रोध है ! लोभ - प्रकृति के उदयसे द्रव्य आदि की अभिलाषारूप जीवके वैभाविक भावको लोभ कहते हैं,
भय- मोहनीयके उदयसे उद्वेगको उत्पन्न करनेवाला विकार भय कहलाता है ।
हास्य- मोहनीयके उदयसे वचनोंकी विकृति के साथ गाल फुलाकर आँखें कुछ२ मूँदकर दांत निकालकर 'ही - ही' शब्द करके मुखको प्रफुल्लित करना हास्य कहलाता है ।
इन सब कारणोंसे मृषावाद होता है। मैं इन कारणोंके वश होकर न स्वयं मृषा बोलूँगा, न दूसरोंसे बोलाऊँगा, न किसी मृषा बोलते हुको भला जानूँगा ( २ ) ॥९॥
વાળા અનુક પારહિત ક્રૂરતારૂપ જીવના વૈભાવિક-પરિણામ એ ક્રોધ છે
લાભ-પ્રકૃતિના ઉદયે કરીને દ્રવ્ય આદિની અભિલાષારૂપ જીવના વૈભાવિકભાવને લાભ કહે છે
ભય–માહનીયના ઉદયથી ઉદ્વેગને ઉત્પન્ન કરવાવાળા વિકાર ભય કહેવાય છે હાસ્ય-માહનીયના ઉદયથી વચનેાની વિકૃતિની સાથે ગાલ ફુલાવીને આખા કાંઇક મીંચીને દાંત કાઢીને ‘હી-હી’ શખ્સ કરીને મુખને પ્રફુલ્રિત કરવું એ હાસ્ય કહેવાય છે.
એ સર્વ કારણેાથી મૃષાવાદ ઉત્પન્ન થાય છે. હું એ કારણેાને વશ થઈને નહિ સ્વયં મૃષા ( બ્લૂ' ) ખેલું, નહિ બીજા પાસે મેલાવું, કે નહિ મૃષા मोसनारने भयो लागु (२) (ख)
