________________
अध्ययन ४ मू. ७ षड्जीवनिकायानां दण्डपरित्यागः
२२९० त्रिविधेन कायेने '-त्यन्वये' मनोवाकायानां प्रत्येकं त्रैविध्यं प्रामोति तच्चानिष्टं नात्र मनआदीनि प्रत्येकं त्रैविध्यमईन्ति किं. तर्हि ? तद्व्यापारा एवेति चेन्न,, ___तदभावे हि 'मनसा वाचा कायेन' इत्येतावन्मात्रोक्तौ 'न करोमि न कारः' यामि, कुर्वन्तमप्यन्यं न समनुजानामी'-त्यनेन सह 'यथासंख्यमनुदेशः समानाम् ' (१।३।१०) इति वचनानुरोधेन 'शत्रु मित्रं विपत्तिं च जय रञ्जय भञ्जयेत्यादिवत् , एचोऽयवायावः' (६।११७८) इत्यादिवद्वा क्रमिकान्वये 'मनसा न करोमि, वाचा न कारयामि, कायेन कुर्वन्तमप्यन्यं न समनुजाअर्थ होगा कि 'तीन प्रकारके मनसे, तीन प्रकारके वचनसे और तीन प्रकारके कायसे' आरम्भ न करे। अर्थात् मन वचन कायके तीन तीन भेद होंगे। ऐसा अर्थ शास्त्रविरुद्ध है-शास्त्रोंमें भगवानने मन आदिके तीन तीन भेद नहीं बतायें हैं, किन्तु मन आदिके व्यापारोंको तीन प्रकारका बताया है।
उत्तर-यह शंका ठीक नहीं है । यदि 'त्रिविधेन' न कहकर केवल 'मनसा वाचा कायेन' कह देते तो अर्थ ठीक न बैठता, क्योंकि जैसे कोई कहे कि "हेय और उपादेयको त्यागो और ग्रहण करो।" तो इस वाक्यमें क्रमसे 'हेय' के साथ 'त्यागो'का सम्बन्ध होजाता है, और 'उपादेय के साथ 'ग्रहण करो'का। इसी प्रकार 'चोलपट्टा चादर पहनो, ओढो' कहनेसे यह अर्थ होता है कि "चोलपट्टा पहना और चादर ओढो ।” इसीप्रकार 'त्रिविधेन' (तीन प्रकारसे) पद न रखते મનથી, ત્રણ પ્રકારના વચનથી, અને ત્રણ પ્રકારની કાયાથી આરભ ન કરે. અર્થાત મન વચન કાયાના પણ ત્રણ ભેદ બનશે. એ અર્થ શાસ્ત્રવિરૂદ્ધ છે. શાસ્ત્રમાં ભગવાને મન આદિના ત્રણ ભેદ બતાવ્યા નથી, પરંતુ મન આદિના વ્યાપારને તે ત્રણ પ્રકારના બતાવ્યા છે.
उत्तर--मे श' १२२५२ नथी । त्रिविधन न पडीन, वण मनसा वाचा ન કહ્યું હતું તે અર્થ બરાબર બંધ બેસત નહિ. કારણ કે જેમ કેઈ કહે કે “હેય અને ઉપાદેયને ત્યાગો અને ગ્રહણ કરે” તે એ વાકયમાં ક્રમાનુસાર 'उयन साथै 'त्याग'ना स५५ थ ननय छ भने उपाय 'नी साथे 'ड કરે”ને એજ રીતે “લપટ્ટો ચાદર પહેરે ઓઢે” કહેવાથી એ અર્થ થાય છે ‘यासपट्टो पडे। भने याह२ साढ' शते त्रिविधेन (ऋयु ॥)
