________________
२०८
- - श्रीदशवकालिकाने संयमिनामहिंसाव्रतस्य संरक्षणं कथं भवति ? प्रत्युताऽवश्यकरणीयोच्चारप्रस्रवणादिक्रियया हिंसैव भवत्यतोऽहिंसाव्रतपालनं वन्ध्यामृतपालनवदसम्भवमित्यत आह-'अन्यत्रे 'ति, शस्त्रपरिणताया अन्यत्र-शस्त्रपरिणतां पृथिवीं वर्जयित्वाऽन्या पृथिवी सजीवेत्यर्थः, शस्यते-हिंस्यते प्राणिगणोऽनेनेति शस्त्रं, तद् द्विविधं-द्रव्यभावभेदात् । तत्र द्रव्यशस्त्रं-स्वपरोभयकायलक्षणम् , भावशस्त्रं पृथिवीं प्रति दुष्पणिहितमनोवाकायात्मकम् , एवमेवान्येषां तत्तत्कायानामपि भावशस्त्र वोद्धव्यम् । स्वकायशस्त्रं पृथिव्याः स्वेतरवर्णगन्धादिमती पृथिव्येव, यथा पीतमृत्तिकायाः पिण्डरूप है तो उस पर अहिंसावतकी रक्षा कैसे होगी ? उच्चार-प्रस्रवण
आदि क्रियाएँ अनिवार्य हैं, और इन क्रियाओंके करनेसे हिंसा अनिवार्य है, इसलिए अहिंसावतका पालन ऐसा ही असंभव है जैसा वन्ध्याके पुत्रका पालन करना।
उत्तर-हे शिष्य ! शस्त्रपरिणत पृथिवीके सिवाय अन्य समस्त पृथिवी सचित्त है। जिससे प्राणियोंकी हिंसा होती है उसे शस्त्र कहते हैं।
शस्त्र दो प्रकारका है-(१) द्रव्य-शस्त्र और (२)भाव-शस्त्र । उनमें से स्व-काय, पर-काय और उभय-कायको द्रव्य-शस्त्र कहते हैं। पृथिवोके विषयमें मन-वचन-कायकी दुष्परिणति करना भाव-शस्त्र है । इसी प्रकार अन्य सब कायके जीवोंके भाव-शस्त्र समझ लेने चाहिए। अपनेसे भिन्न वर्णगन्धवाली पृथिवी ही पृथिवीका स्वकाय-शस्त्र है, जैसे તે તેની ઉપર ગમનાગમન આદિ ક્રિયાઓ કરનારા સમયમીઓના અહિંસાબતની રક્ષા કેમ થશે? ઉચ્ચાર, પ્રસવણ આદિ ક્રિયાઓ અનિવાર્ય છે, અને એ ક્રિયાઓ કરવાથી હિંસા અનિવાર્ય છે, તેથી અહિંસા-વ્રતનું પાલન એવું અસંભવિત છે કે જેવુ વધ્યાના પુત્રનું પાલન કરવું અસભવિત છે
ઉત્તર-હે શિષ્ય શસ્ત્રપરિણત પૃથિવી સિવાયની બધી પૃથિવી સચિત્ત છે જે વડે પ્રાણીઓની હિંસા થાય છે, તેને શસ્ત્ર કહે છે
शन में प्रा२ना छ (१) द्रव्य-२ (२) मा-श सभा २४ाय, પરકાય અને ઉભયકાયને દ્રવ્ય-શસ્ત્ર કહે છે, પૃથિવીના વિષયમાં મન વચન કાયાથી દુષ્પરિણુતિ કરવી એ ભાવશસ્ત્ર છે એજ રીતે બીજી બધી કાયાના જીના ભાવશસ્ત્ર સમજી લેવા પિતાથી ભિન્ન વર્ણ–ગધ-વાળી પૃથિવી જ
