________________
૨૬૪
जैन सिद्धान्त दीपिका
लेकर समग्र लोक को जानता है । मनःपर्याय ज्ञान मनुष्यक्षेत्र तक ही सीमित है ।
स्वामीकृत भेद - अवधि ज्ञान संयत, असंयत और संयतासंयत सभी के होता है । मनःपर्याय ज्ञान केवल संयत मनुष्य के ही होता है।
विषयकृत भेद - अवधिज्ञान का विषय रूपी द्रव्य और उनके अपूर्ण पर्याय हैं । मनः पर्यायज्ञान का विषय है— उसका अनन्तवां भाग ।
५. जीव की नौ योनियां...३/१८
जीव-सम्बन्ध - विसम्बन्ध, स्पर्श तथा प्राकार की अपेक्षा योनि के नौ भेद होते हैं ।
१. सचित्त' – सजीब, जैसे— जीवित गाय के शरीर में कृमि पैदा होते हैं, वह सचित्त योनि है ।
२. अचित — निर्जीव, जैसे- देव और नारकों को योनि
-
अचित्त होती है।
३. सचित' — अचित - सजीव - निर्जीव, जैसे - गर्भजमनुष्य और गर्भज-तियंत्रयों की योनि मिश्र होती
१. तत्त्वार्थ राजवार्तिक, पृ० ६६
आत्मनश्चैतन्यस्य परिणामविशेषश्चित्तम् तेन सह वर्तन्ते इति सचिताः ।
२. प्रज्ञापनावृत्तिपद
गर्भव्युत्क्रान्तिकतिर्यक्पञ्चेन्द्रियाणाम् गर्भव्युत्क्रान्तिकमनुष्याणाञ्च यत्रोत्पत्तिस्तत्र अचित्ता अपि शुक्रशोणितपुद्गलाः सन्तीति मिश्रा तेषां योनिः ।