________________
१७४.
आत्मतत्त्वविवेकः
तदे
करोति चैकदा कुशूलस्थं बीजमङ्करमिति चेत्, तज्जात्यभिप्रायेण वा स्यात, व्यक्त्यभिप्रायेण वा (स्यात्) ।
दीधितिः ।
चिदकरणसार्वदिकाकरणे (१) यावत्सश्वकरणकदाचित्करणव्यतिरेकाविति न विपर्ययासङ्गतिः (२) ॥ दीधितिटिप्पणी ।
सङ्गीयहेतोरितरस्य च सन्दिग्धासिद्धत्वादत आह । कदाचिदिति । केचित्तु नैयायिकमते कुशूलस्थाबीजादेरेकदा करणाभाव एवासिद्धः, तदधिकरणस्थलकालस्यैकत्वादत आह । कदाचिदिति । एतत्पदस्य (३) तत्क्षणस्यापि वाचकत्वावधारणादिति । प्रसङ्गसाध्यस्यैव विपर्ययहेतुकरणमुचितमत आह । भवतश्चेति । इदं च क्रियापदम् ॥
कल्पलता ।
सस्वक्षणिकत्वयोर्व्याप्तिसाधनाय प्रसङ्गविपर्ययान्तरमवतारयति । नन्विति । (यथा) कश्चिच्छन्द (इति ।) (४) अविनश्वस्थोऽनन्त्य( ५ ) इत्यर्थः । अन्यथा द्वितीयक्षणेऽकरणाद्यावत्सत्वं (६) करणानुपपत्तेः । खमतेनैव वा दृष्टान्तः । विपर्यय इति (७) | यथावत्सत्वं न करोति तदेकदापि तन्न ( ८ ) करोति, यथा शिलाशकलम्, न करोति च ( ९ ) कुशलस्थं (१०) बीजं यावत्सत्वमङ्कुरम्, अत एकदापि न तत् (११)
(१) कदाचिदकरणसर्वदाऽकरणे - पुणे : पु० पा० ।
(२) न व्यतिरेकासङ्गतिः - पुण० पु० पा० ।
(३) एतत्पद ए-पा० २ पु० । (४) नम्बिति । शब्द इति । कश्चिदिति । - पा०२ पु० । (५) नन्त - कलि० मु० पु० पा० । (६) क्षणेऽकरणे यावत्सत्वं कलि० मु० पु० पा० । ( * ) दृष्टान्तविपर्यय इति - पुण० पु० पा० । ( ८ ) तदेकदापि न-कलि० मु० पु० पा० । ( ९ ) न करोति - कलि० मु० पु० पा० । (१०) कुशलस्यं कलि० मु० पु० पा० । (११) मक्कुरम्, स च कदापि तत्र - काल० मु० पु० पा० । मङ्कुरम्, स च एकदापि तन्न पा० २पु० ।
$
--
