________________
१९८
..
भात्मतस्वविवेकः
कल्पलता।
-
ति । सहकारिवैकल्यप्रयुक्तमकुरादि(रूप)कार्यवैकल्यं यस्येति बहुव्रीहिः, प्रयुक्तं परिपालितं तदुत्तर(१)कालसम्बद्धी(२)कृतं कार्यवैकल्यं कार्यप्रागभावः, दण्डादीनामपि निमित्तकारणानां कथश्चित् कार्यप्रागशानिरूपणात् । साध्येऽङ्गुरपदप्रक्षेपात् साधने. ऽपि वीजजातीयत्वादित्युक्तम् । सामान्यव्याप्तौ तु नोभयत्रापि विशेषोपादानम् । तदुत्पत्तिनिश्चयः कार्यकारणभावनिश्चयः । पुनःपदं च स्फुटार्थम् ॥
न च किमुक्तसाध्यव्यावृत्तेरुक्तसाधनव्यावृत्तिरुदा. हनात् किं वा परम्परयापि तथाविध(३)प्रसवसामर्थ्य(४)विरहादिति(५) व्यतिरेकसन्देह इति वाच्यम् ।
दीधितिः। . उदाहतात् शिलाशकलात् । किं वेति । तथा चोक्तसाध्यासवेपि साक्षत्परम्परया वा अङ्कुरप्रसवसमर्थे बीजत्वसत्त्वं नविरुद्ध्येत(६) इति हेतोर्व्यतिरेकस्य(७) विपक्षव्याहत्तत्वस्य
दीधितिटिप्पणी । । तथा चेति । उक्तहत्वभावे उक्तसाध्याभावप्रयुक्तत्वं यदि स्या. सदा प्रयोजकसत्वे प्रयुक्तसत्त्वस्यावश्यकतया हेतुरव्यभिचारी स्यात् । यदि च न प्रयुक्तत्वं, तदा तत्सत्वे तदनावश्यकतया व्य. भिचारसन्देहः स्यादित्यर्थः । विपक्ष बाधकाभावात् । इति कृत्वा?॥ (१) उत्तर--पुण० पु० पा । (२) सम्बद्ध-पुण० पु० पा० । (३) तथाभूत-पाठः । तथाविधकार्य-पुण० पुः पा०.। (1) सामध्यस्य-पाठः । (५) तथा च साध्यध्यतिरेको न साधनव्यतिरेकप्रयोजक इति न साधनस्य साध्यव्याप्यत्वमिति भावः । विरहात्साधनव्यावृत्तिरित्यन्वयः।
(१) अकुरप्रसवसमर्थवीजत्वं विरुध्यते-पा० २ पु०। (.) इतौ व्यतिरेकस्य-पाठः ।
