________________
२२६
दीघनिकाये पाथिकवग्गटीका
(१०.३२५-३२५)
सोमनस्सूपविचाराति सोमनस्ससहगता विचारा अधिप्पेता, उपसद्दो च निपातमत्तन्ति आह "सोमनस्ससम्पयुत्ता विचारा"ति। तथा हिस्स अभिधम्मे (ध० स० ८) "चारो विचारो...पे०... उपविचारो"ति निद्देसो पवत्तो। सोमनस्सकारणभूतन्ति सभावतो, सङ्कप्पतोपि सोमनस्सस्स उप्पत्तिया पच्चयभूतं । कामं परित्तभूमका वितक्कविचारा अञमञमवियोगिनो, किरियाभेदतो पन पठमाभिनिपातताय वितक्कस्स ब्यापारो सातिसयो। ततो परं विचारस्साति तं सन्धाय “वितक्केत्वा''ति पुब्बकालकिरियावसेन वत्वा "विचारेन परिच्छिन्दती"ति वुत्तं । लद्धपुब्बासेवनस्स विचारस्स ब्यापारो पञा विय होति। तथा हि “विचारो विचिकिच्छाय पटिपक्खो''ति पेटके वुत्तं । "दिद्विसामञगतो"ति एत्थ याय दिट्ठिया पुग्गलो दिद्विसामझें गतो वुत्तो, सा पठममग्गसम्मादिट्ठि कोसम्बकसुत्ते अधिप्पेतोति आह "कोसम्बकसुत्ते पठममग्गो कथितो"ति । इधाति इमस्मिं सुत्ते । चतूसुपि मग्गेसु सम्मादिट्टि दिट्ठिग्गहणेन गहिताति आह “चत्तारोपि मग्गा कथिता"ति ।
विवादमूलछक्कवण्णना
३२५. कोधनोति कुज्झनसीलो । यस्मा सो अप्पहीनकोधताय विगतकोधनो नाम न होति, तस्मा "कोधेन समन्नागतो"ति आह । उपनाहो एतस्स अत्थि, उपनव्हनसीलोति वा उपनाही। विवादो नाम उप्पज्जमानो येभुय्येन पठमं द्विन्नं वसेन उप्पज्जतीति वुत्तं "विनं भिक्खूनं विवादो'ति । सो पन यथा बहूनं अनत्थावहो होति, तं निदस्सनमुखेन दस्सेन्तो "कथ"न्तिआदिमाह । अब्भन्तरपरिसायाति परिसब्भन्तरे ।
परगुणमक्खनाय पवत्तोपि अत्तनो कारकं गूथेन पहरन्तं गूथो विय पठमतरं मक्खेतीति मक्खो, सो एतस्स अत्थीति मक्खी। पलासतीति पलासो, परस्स गुणे इंसित्वा विय अपनेतीति अत्थो, सो एतस्स अत्थीति पलासी। पलासी पुग्गलो हि दुतियस्स धुरं न देति, समं पसारेत्वा तिट्ठति । तेनाह "युगग्गाहलक्खणेन पलासेन समनागतो"ति । "इस्सुकी"तिआदीनं पदानमत्थो हेट्ठा वुत्तनयत्ता सुविज्ञय्योव। कम्मपथप्पत्ताय मिच्छादिट्ठिया वसेनेत्थ मिच्छादिट्ठि वेदितब्बाति आह “नथिकवादी अहेतुकवादी अकिरियवादी"ति।
226
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org