________________
३१२
दीघनिकाये महावग्गटीका
(९.३९०-३९२)
३९०. चवनमेव चवनता, चवन्तस्स वा आकारो ता-सद्देन वुत्तो। खन्धा भिज्जन्तीति एकभवपरियापन्नस्स खन्धसन्तानस्स परियोसानभूता खन्धा भिज्जन्ति, तेनेव भेदेन निरोधनं अदस्सनं गच्छन्ति, तस्मा भेदो अन्तरधानं मरणं । मच्चुमरणन्ति मच्चुसवातं एकभवपरियापन्नजीवितिन्द्रियुपच्छेदभूतं मरणं। तेनाह "न खणिकमरण"न्ति । “मच्चू मरण"न्ति समासं अकत्वा यो “मच्चू"ति वुच्चति भेदो, यञ्च मरणं पाणचागो, इदं वुच्चति मरणन्ति विसु सम्बन्धो न न युज्जति । कालकिरियाति मरणकालो, अनतिक्कमनीयत्ता विसेसेन “कालो"ति वुत्तोति तस्स किरिया, अत्थतो चुतिखन्धानं भेदप्पत्तियेव, कालस्स वा अन्तकस्स किरियाति या लोके वुच्चति, सा चुति, मरणन्ति अत्थो । अयं सब्बापि सम्मुतिकथाव “यं तेसं तेसं सत्तान''न्तिआदिना सत्तवसेन वुत्तत्ता । अयं परमत्थकथा परमत्थतो लब्भमानानं रुप्पनादिसभावानं धम्मानं विनस्सनजोतनाभावतो ।
अत्ताति भवति एत्थ चित्तन्ति अत्तभावो, खन्धसमूहो, तस्स निक्खेपो निक्खिपनं, पातनं विनासोति अत्थो । अट्ठकथायं पन "मरणं पत्तस्सा"तिआदिना निक्खेपहेतुताय पतनं “निखेपो"ति फलूपचारेन वुत्तन्ति दस्सेति । “खन्धानं भेदो"ति पबन्धवसेन पवत्तमानस्स धम्मसमूहस्स विनासजोतनाति एकदेसतो परमत्थकथा, "जीवितिन्द्रियस्स उपच्छेदो"ति पनेत्थ न कोचि वोहारलेसो पीति आह “जीवितिन्द्रियस्स उपच्छेदो पन सब्बाकारतो परमत्थतो मरण"न्ति । एवं सन्तेपि यस्स खन्धभेदस्स पवत्तत्ता “तिस्सो मतो, फुस्सो मतो"ति वोहारो होति, सो भेदो खन्धप्पबन्धस्स अनुपच्छिन्नताय “सम्मुतिमरण"न्ति वत्तब्बतं अरहतीति आह "एतदेव सम्मुतिमरणन्तिपि बुच्चती"ति । तेनाह "जीवितिन्द्रियुपच्छेदमेव ही"तिआदि | सब्बसो पबन्धसमुच्छेदो हि समुच्छेदमरणन्ति ।
___३९१. व्यसनेनाति अनत्थेन । “धम्मपटिसम्भिदा'"तिआदीसु (विभं० ७२१) विय धम्म-सद्दो हेतुपरियायोति आह “दुक्खकारणेना"ति । सोचनन्ति लक्खितब्बताय सोचनलक्खणो। सोचितस्स सोचनकस्स पुग्गलस्स, चित्तस्स वा भावो सोचितभावो। अन्भन्तरेति अत्तभावस्स अन्तो। अत्तनो लूखसभावताय सोसेन्तो । थामगमनेन समन्ततो सोसनवसेन परिसोसेन्तो।
३९२. “आदिस्स आदिस्स देवन्ति परिदेवन्ति एतेनाति आदेवो"ति आदेवन-सदं कत्वा अस्सुमोचनादिविकारं आपज्जन्तानं तब्बिकारापत्तिया सो सद्दो कारणभावेन वुत्तो ।
312
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org