________________
२४६
दीघनिकाये महावग्गटीका
(८.३६१-३६१)
इममत्थं दस्सेति । सोमनस्सविपस्सनातोपीति सवितक्कसविचारसोमनस्सपवत्तिविपस्सनातोपि । अवितक्कअविचार विपस्सना पणीततरा सम्मसितधम्मवसेनपि विपस्सनाय विसेससिद्धितो, यतो मग्गेपि तथारूपा विसेसा इज्झन्ति । अयं पनत्थो “अरियमग्ग बोज्झङ्गादिविसेसं विपस्सनाय आरम्मणभूता खन्धा नियमेन्ती"ति एवं पवत्तेन मोरवापीवासिमहादत्तत्थेरवादेन दीपेतब्बो।
३६१. गेहसितदोमनस्सं नाम कामगुणानं अप्पटिलाभनिमित्तं, विगतनिमित्तञ्च उप्पज्जनकदोमनस्सं । अप्पटिलाभतो समनुपस्सतोति अप्पटिलाभेन “अहमेव न लभामी"ति परितस्सनतो। समनुस्सरतोति “अहु वत मे तं वत नत्थी'तिआदिना अनुस्सरणवसेन चिन्तयतो। तेनाह "एवं छसु द्वारेसू"तिआदि ।
__अनुत्तरेसु विमोक्खेसूति सुञतफलादिअरियफलविमोक्खेसु । पिहन्ति अपेक्खं, आसन्ति अत्थो । कथं पन लोकुत्तरधम्मे आरब्भ आसा उप्पज्जतीति ? न खो पनेतं एवं दट्ठब्बं “यं आरम्मणकरणवसेन तत्थ पिहा पवत्तती"ति अविसयत्ता, पुग्गलस्स च अनधिगतभावतो । अनुस्सवूपलद्धे पन अनुत्तरविमोक्खे उद्दिस्स पिहं उपट्टपेन्तो “तत्थ पिहं उपट्टपेती"ति वुत्तो । तेनाह "कुदास्सु नामाह"न्तिआदि । छसु द्वारेसु इट्ठारम्मणे आपाथगते अनिच्चादिवसेन विपस्सनं पट्टपेत्वाति योजना। "इटारम्मणे"ति च इमिना नयिदं दोमनस्सं सभावतो अनिट्ठधम्मेयेव आरब्भ उप्पज्जनकं, अथ खो इच्छितालाभहेतुकं इच्छाभिघातवसेन यत्थ कत्थचि आरम्मणे उप्पज्जनकन्ति दस्सेति । एवं “कुदास्सु नामाह"न्ति वुत्ताकारेन पिहं उपट्ठपेत्वा एवं इमम्पि पक्खं...पे०... नासक्खिन्ति अनुसोचतोति योजना। "इमस्मिं पक्खे, इमस्मिं मासे, इमस्मिं संवच्छरे पब्बजितुं नालद्धं, कसिणपरिकम्मं कातुं नालद्ध"न्तिआदिवसेन पवत्तिं सन्धाय "नेक्खम्मवसेना"ति वुत्तं । “विपस्सनावसेना"तिआदीसुपि इमिना नयेन योजना वेदितब्बा।।
यतो एव-कारो, ततो अञत्थ नियमोति कत्वा "तस्मिम्पि...पे०... गेहसितदोमनस्समेवा"ति वुत्तं । न हेत्थ गेहसितदोमनस्सता सवितक्कसविचारे नियता, अथ खो गेहसितदोमनस्से सवितक्कसविचारता नियता पटियोगिनिवत्तनत्थत्ता एव-कारस्स । "गेहसितदोमनस्सं सवितक्कसविचारमेव, न अवितक्कअविचार''न्ति । नेक्खम्मसितदोमनस्सं पन सिया सवितक्कसविचारं, सिया अवितक्कअविचारं । सवितक्कसविचारस्सेव कारणभूतं दोमनस्सं सवितक्कसविचारदोमनस्सं। किं तं?
246
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org