Jain Vidyache Vividh Aayam Part 05

SR No.: 009845
Original Sutra Author: N/A
Author: Nalini Joshi
Publisher: Nalini Joshi
Publication Year: 2011
Total Pages: 25
Language: Marathi
Classification: Book_Other
File Size: 23 MB

Page 17

आणि दोरीवरून उड्या मारणे हा खेळ, ताणलेल्या दोरावरून चालणे, उभ्या दोरावर हाताच्या उपयोगाने चढणे आणि उतरणे, दोऱ्यांनी कळसूत्री बाहुल्यांचा खेळ करणे, हेही अर्थ होतात (आ).
(इ) सम, राय, व औप या तिन्हीतील समान कला
(१) चक्कलक्खण (चक्रलक्षण) :- मागे लक्षण' चा अर्थ आलेला आहे. चक्र म्हणजे चाक. हे चाक रथ, गाडी, कुंभार, पवनचक्की इत्यादींचे असू शकेल. तसेच, चक्र हे फेकून मारण्याचे एक शस्त्रही होते (आ).
(२) मणिपाग (मणिपाक) :- मागे 'पाक' शब्दाचा अर्थ येऊन गेला आहे. त्याला धरून, वाटोळा पदार्थ (मणि) तयार करण्यास काचेसारखी वस्तू वितळविणे असा अर्थ होईल. मणि म्हणजे रत्न, मोती, स्फटिक, लोहचुंक, काच इत्यादींचा वाटोळा पदार्थ असे अर्थ आहेत (गीलको) ; आणि पाक म्हणजे पक्वता, पक्ति, पूर्णता असाही अर्थ आहे. मग रत्नमणि इत्यादींना पूर्णता आणणे असा अर्थ होईल (आ).
(३) धातुपाग (धातुपाक) :- धातू म्हणजे खनिज धातू (गीलको), शिसे, जस्त हे धातू (पासम), असे अर्थ आहेत. खनिजे व शिसासारखे धातू वितळविणे, ते शुद्ध करणे व त्यांच्या वस्तू तयार करणे असा अर्थ होतो. (आ).
(ई) नाया, सम, औप या तिन्हीतील समान कला
(१) खंधावारमाण (स्कंधावार-मान) :- शिबिराचे मोजमाप (बा), सैन्यना पडावनु प्रमाण विगेरे (गु).-जवळ पाणवठा इत्यादि तसेच सुरक्षित जागा पाहून, सैन्याच्या संख्येप्रमाणे छावणीची आखणी करणे (आ).
(३) दोन ग्रंथांत समान असणाऱ्या कला सम आणि औप या दोहोंतील समान कला
(१) गंधजुत्ति (गंधयुक्ति) :- ही विविध प्रकारच्या सुगंधी द्रव्यांच्या रासायनिक संयोगापासून नवनवीन सुगंधी द्रव्य निर्माण करण्याची कला आहे (पू). गंध म्हणजे सुगंधी पदार्थ. निरनिराळी अत्तरे, सुगंधी तेले, उटणी इत्यादि तयार करण्याची युक्ति वा कौशल्य (आ).
(२) चम्मलक्खण (चर्मलक्षण) :- लक्षणचा अर्थ मागे आला आहे. चर्म म्हणजे कातडे अथवा ढाल (आ).
__ (३)-(५) खंधावारनिवेस/खंधावारनिवेसण (स्कंधावारनिवेश/स्कंधावारनिवेशन), वत्थुनिवेस/वत्थुनिवेसण (वस्तु-वास्तु-निवेश/निवेशन), नगरनिवेस/नगरनिवेसण (नगरनिवेश/नगरनिवेशन) :- निवेश आणि निवेशन हे शब्द समानार्थी आहेत. निवेश म्हणजे वसविणे, स्थापना. स्कंधावार म्हणजे छावणी, शिबिर, वस्तु म्हणजे एखादा पदार्थ, वास्तु म्हणजे इमारत इत्यादि. नगर म्हणजे शहर. तेव्हा, आराखडा अथवा आखणी करून सैन्यासाठी वा प्रवाशांसाठी छावणी ठोकणे, इमारतींची बांधणी करणे, नगर वसविणे असे अर्थ होतात. वस्तु म्हणजे कट्टा, पार, समाधि, स्तंभ यांसारखा पदार्थ बांधणे वा स्थापन करणे (आ).
(४) एका ग्रंथातील कला (क) राय/राजमधील कला
(१) णिद्दाइय (णिद्दाइया) (निद्रायित) :- निद्रा म्हणजे झोप. हवे त्यावेळेस वाटेल त्या ठिकाणी झोपी जाणे, झोप सावध ठेवणे, इतरांना झोप आणणे (आ). येथे, णिद्दा/णिद्दाया असा देशी शब्द मूळ घेतल्यास, त्याचा अर्थ 'विशिष्ट वेदना' (पासम) आहे. मग, स्वत:मध्ये अथवा इतरांमध्ये विशिष्ट वेदना निर्माण करणे, असा अर्थ होईल (आ).
(२) माणवार :- या राय/राज ग्रंथात ‘खंधवार माणवार' असे शब्द क्रमाने येतात. आता, खंधवार शब्दाला