________________
१३४
न्यायतात्पर्य दीपिका।
गुण: सामान्ययत्त्वे सत्यस्मदादिबाह्येन्द्रियग्राह्यत्वादित्येतयोरपि तथावं स्थात् तन्नित्त्यै विरुचेति पदम् । यत्रैकस्मिन्नेव धर्मिणि
रूप्यादिना समलक्षणं मिथो विरुद्धच्च हेतु यमुपनिपतति स विरुडाव्यभिचारी नामास्य शास्त्रकारस्य मते हेत्वाभासो भवतीत्यर्थः ॥ ४२ ॥ इदमुदाहरति ।
यथा नित्यमाकाशममूर्तद्रव्यत्वादात्मपदनित्य माकाशमस्मदादिबाह्येन्द्रियग्राह्यगुणाधारत्वात् घटवदिति ॥ ____ अनोभयसिन्नप्यनुमाने व्योमैव धर्मि साध्यत्वन्तु नित्यानित्यत्वं तत्र नित्यत्वे साध्ये अमूलद्रव्यत्वादिति हेतुः। अमूर्तत्वादियुक्त बुयादिभिर्द्रव्यत्वादित्युक्ते पृथिव्यादिभिश्च व्यभिचारः स्यात्त. निवृत्त्यर्थममूर्तद्रव्यत्वादियुक्तम् । तथानित्यत्वे साध्येऽस्मदादौति हेतुः । अत्रापि योगिनायैः परमाणु भिरन्तःकरणप्रत्यक्षेण चात्मना नैकान्तिकत्वव्यदासायास्मदादिबाह्यपदे । पक्षेऽसिद्धत्वापोहाय गुणाधारतिपदम् । गुणश्वान शब्दः ।
अत्र इयोरपि हेत्वो?नि प्रयुक्तत्वेनकाधारत्वम् । रूप्येण तौल्यलक्षण्यं नित्येतरत्वसाधकत्वेन विरुद्धत्वम् । नह्यत्रोभयोरपि साधकलं वस्तुनो हात्मकत्वासम्भवात्। नापि परस्परविरोधादुभयोरप्यसाधकत्वं नित्यत्वानित्य स्वशतिरेकेण प्रकारान्तरासम्भ
* The reading adopted by the commentator here differs somewhat from the text ! See page 12. Line 4-5 },
Aho! Shrutgyanam
