________________
अध्याय २
द्विविधानि ॥१६॥
सब इन्द्रियाँ [द्विविधानि ] द्रव्येन्द्रिय और भावेन्द्रिय के भेद
से दो प्रकार की हैं।
(The senses are of) two kinds.
निर्वृत्त्युपकरणे द्रव्येन्द्रियम् ॥१७॥
[ निर्वृत्ति उपकरणे ] निवृत्ति और उपकरण को [ द्रव्येन्द्रियम् ] द्रव्येन्द्रिय कहते हैं।
The physical sense consists of accomplishment (of the organ itself) and means or instruments - (its protecting environment).
लब्ध्युपयोगौ भावेन्द्रियम् ॥१८॥
[लब्धि उपयोगौ ] लब्धि और उपयोग को [ भावेन्द्रियम् ] भावेन्द्रिय कहते हैं।
The psychic sense consists of attainment and consciousness.
22
