Page Text
________________
4
किरातार्जुनीयम् तरल पदार्थ)। अनेकराजन्यरथाश्वसङ्कलं = अनेक राजाओं के रथों और चोड़ों से भरे हुए । तदीयम् = उस (दुर्योधन) के | आस्थाननिकेतनाजिरंः राजतभा के मडण्य के आगे के आंगन को, सभा-भवन के आंगन को। भृशम् : अत्यधिक, अत्यन्त । आर्द्रतां नयति = गीला (आर्द्र, कीचड़युक्त) करता है।
अनु०-राजाओं के द्वारा उपहार ( भेट) में दिए गए हाथियों का सप्तपर्ण के पुष्प की गन्ध वाला मदजल अनेक राजाओं के रथों और घोड़ों से भरे हुए उस ( दुर्योधन) के समा-भवन के आंगन को बहुत अधिक गीला (फीचड़युक) करता है (इससे दुर्योधन का प्रभुत्व ज्ञात होता है)। ___ व्या०-अनेन श्लोकेन राज्ञः दुर्योधनस्य महासमृद्धिनिरूप्यते । राज्ञ. दुर्योधनस्य वशवतिनः (आयत्तीकृताः) ये राजानः करदानार्थ स्वस्वराज्यात आगताः तेषां राज्ञां रथाश्वसमूहेन तस्य सभामण्डपाङ्गणं सदा व्याप्तमस्ति । तत् प्राङ्गणं नृपोपहारभूतगजानां सप्तपर्णपुष्पसुगन्धियुक्तेन मदजलेन पङ्किलं भवति । अनेन प्रकारेण दुर्योधनस्य प्राङ्गणे सर्वदा पङ्कः वर्तते । अयं पङ्कः दुर्योधनस्य समृद्धिं सूचयति (दुर्योधनस्य अतिशयप्रभावः निरूपितः)। ___ स-नृपाणाम् उपायनानि इति नृपोपायनानि (षष्ठी तत्पु०), नृपोपाय नानि ये दन्तिनः तेषां नृोपायनदन्तिनाम् (कर्म०)। न युग्मः अयुग्मः (ना समास ), अयुग्माः छदाः यस्य सः अयुग्मच्छदः (बहु०), अयुग्मच्छदस्य गन्धः इव गन्धः यस्य असौ अयुग्मच्छदगन्धिः (बहु०)। न एके अनेके (नत्र, समास) अनेके राजन्याः अनेकराजन्याः (कर्म) (राज्ञाम् अपत्यानि पुमांसः क्षत्रियाः) रथाश्च अश्वाश्च रथाश्वम् (समाहार द्वन्द्व), अनेकराजन्यानां रथाश्वेन सकुलम् (षष्ठी तथा तृतीया तत्पु०)। आस्थानस्य निकेतनत्य अजिरम् (षष्ठी तत्पु०)।
व्या०-रथाश्वम्-रथ और घोड़े सेना के अङ्ग हैं। अतः 'द्वन्द्वश्च प्राणितूर्य-सेनाऽङ्गानाम्' सूत्र से यह समाहारद्वन्द्व समास एकवचन तथा नपुंसकलिङ्ग है । तदीयम् (= तस्य)-तत् + ईय् | आर्द्रता-आर्द्रस्य भावः आद्रता ताम्, आर्द्र+तल+टाप् । नयति-नी+लट ।
| SR No. | 009642 |
| Book Title | Kiratarjuniyam |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhar Mahakavi, Virendra Varma |
| Publisher | Jamuna Pathak Varanasi |
| Publication Year | 1978 |
| Total Pages | 126 |
| Language | Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 81 MB |