________________
प्रथमः सर्गः
१११ श०-(हे) नृप = हे राजन् । शान्ति = शान्ति को । विहाय = छोड़कर, त्याग कर । तत् = उस (प्रसिद्ध)। धाम = (क्षात्र, क्षत्रियोचित) तेज को। विद्विषां = शत्रओं के । वधाय = वध (संहार, विनाश) के लिए। पुनः = -फिर से । सन्धेहि = धारण कीजिए। प्रसीद = प्रसन्न होइये । निःस्पृहाः = निष्काम, कामना (इच्छा) से रहित, जिन्हें किसी प्रकार की इच्छा नहीं वे। मुनयः = मुाने लोग, तपस्वी लोग | शत्रून् = ( काम, क्रोध इत्यादि छः प्रकार के अन्तः) शत्रुओं को । अवधूय = तिरस्कृत (जीत) करके । शमेन = शान्ति के द्वाग। सिद्धिं = सिद्धि को, सफलता को। ब्रजन्ति = प्राप्त करते हैं। भूभृतः न = राजा लोग नहीं।
अनु०-हे राजन् ! शान्ति को छोड़ कर शत्रुओं के विनाश के लिए उस (प्रसिद्ध क्षात्र) तेन को पुनः धारण कीजिए। प्रसन्न होइये । मुनि लोग ही (काम, क्रोध इत्यादि छः प्रकार के अन्तः ) शत्रुओं को जीतकर शान्ति के द्वारा (मोक्षरूपी) सिद्धि को प्राप्त करते हैं, राजा लोग ( राज्यप्राप्ति रूपी सिद्धि को शान्ति के द्वारा प्राप्त ) नहीं ( करते)।
सं० व्या-फर्तव्योपदेशं कुर्वती द्रौपदी युधिष्ठिरं शवणां वधाय प्रेरयति । हे राजन् ! शान्ति परित्यन । शत्रूणां वधाय तत् क्षत्रियजनोचितं तेजः पुनः धारय । प्रसन्नः भव । दीनतां परित्यज्य उत्साहसम्पन्नः भव । शमेन कार्यसिद्धौ कि क्रोधेनईदृशः विचारः तव मनति न भवतु | आकाङ्क्षाविहीनाः तपस्विनः एव कामक्रोधादिषडरिपून् विनित्य शमन मोक्षरूपां सिद्धि प्राप्नुवन्ति । र.शां राज्यप्राप्तिरूपा सिद्धिस्तु कथमपि शमेन न भवति । राज्ञां सिद्धिस्तु बलायत्तैव वर्तते । कैवल्यकार्यवत् राजकार्य न शान्तिसाध्यमित्यर्थः ।
स०-निर्गता स्पृहा येषां ते निःस्पृहाः (बहु०)। भुवं बिभर्ति ये ते भूभृतः (उपपद समास)।
व्या०-विहाय-वि+हा+क्त्वा ल्यप् । सन्धेहि-सम् + धा+लोट् , मध्यमपुरुष, एफवचन । प्रसीद-प्र+सद् + लोट , मध्यमपुरुष, एकवचन । अवधूय-भव+धू + क्त्वा-ल्यप् ।