Page Text
________________
- દેવધર્મપરીક્ષા -
૬૩ विविच्यानुपदेशे कारणमागतमिति योग्य मार्गविज्ञ च विविच्य फलोपदेश आवश्यकोऽन्यथा कर्मकरादीनां निषेधोऽपि सूत्रेऽनुपपन्न: स्यात् । तत्रापि वारणावारणयोवृत्तिविच्छेदप्राणवधानुमोदनप्रसङ्गरूपाया उभयतापाशारज्जोर्दुर्निवारत्वात् । तस्माद्योग्यतयाऽनिषेधानुमतं
- દેવધર્મોપનિષદ્આવા નિયત એક દષ્ટિકોણનું જેને જ્ઞાન નથી. જેને સામાન્ય ધર્મ પ્રિય છે. ‘આપણે તો દાન-પુણ્ય કરવું, સારા કામ કરવા, લોકોનું ભલું કરવું.’ આવા જેના ભાવ છે, આવી વ્યક્તિને વિપરીત પ્રત્યય થઈ જાય - વિપરિણામ પામે - તેની ભૂમિકાને અનુચિત એવા સાચા ઉપદેશથી પણ તેનું અહિત થઈ જાય. એ જ પુણ્ય છે - કે પાપ છે - એવો ઉપદેશ નહીં કરવામાં કારણ છે એ જ વાત આવી ગઈ, એમ વિવેકબુદ્ધિથી જણાય છે. માટે ચાર વિકલ્પોમાં ફરીને પણ અંતે તો તમારે અમારા પક્ષમાં જ આવવું પડ્યું.
માટે જે યોગ્ય હોય, માર્ગજ્ઞાતા હોય - વિશેષધર્મનો જાણકાર હોય, તેના માટે વિવેકબુદ્ધિ પૂર્વક પુણ્ય છે કે પાપ છે એનો પૃથક્
ફ્લોપદેશ આવશ્યક છે. જો આમ ન માનો તો સૂત્રમાં જે કર્મકર વગેરેને નિષેધ કરવાનો અધિકાર આવે છે, તેની સંગતિ ન થઈ શકે. કારણકે ત્યાં પણ વારણ કરવાથી જીવિકાનો ઉચ્છેદ થાય અને વારણ ન કરે તો પ્રાણવધની અનુમોદના થાય. આમ બંને બાજુ આપત્તિ થાય. ‘મયત: પાશા નૂ - તો વ્યાગ્રતતતટી' આ ન્યાયોનો અવતાર થાય.
(અહીં કર્મકરો વગેરેને નિષેઘની જે વાત છે, તેમાં અકલય વસ્તુ વહોરાવતા કર્મકરો વગેરેને ‘આ મને ક૫તું નથી' તેમ કહીને મહાત્મા તેનો નિષેધ કરે, તેનાથી બીજા કોઈ યાચકને પણ એ આપવાનું બંધ કરે તેથી જીવિકાનો ઉચ્છેદ થાય અને નિષેધ ન કરે તો પ્રાણવધની અનુમતિનો પ્રસંગ થાય, આવા પ્રકારનો અધિકાર
૬૪
- દેવધર્મપરીક્ષા - जिनपूजादि भगवतेति व्यवस्थितम् ।।२५।। अत एवार्थदण्डक्रियायां नागभूतयक्षार्थभूतविधिवज्जिनपूजाद्यारम्भः सूत्रे प्रतिपदोक्त्या न परिगणितः । इदमप्यजनं दत्त्वा मिथ्यात्वमलिना दृष्टिः सचेतसा नैर्मल्यमानेया । तथोक्तं द्वितीयाङ्गे द्वितीयश्रुतस्कन्धे द्वितीयाध्ययने“पढमे दंडसमादाणे अट्ठादंडवत्तिए त्ति आहिज्जइ से जहा णामए केई पुरिसे आयहेउं वा मित्तहेउं वा णागहेउं वा भूतहेउं वा
– દેવધર્મોપનિષદ્સંભવે છે. આમ છતાં તત્ત્વ તો બહુશ્રુતો જાણે છે.)
માટે દાનના અનુપદેશ વિષયક જે સૂઝ છે, તેમાં પણ વિષયવિભાગ અને વિવેકબુદ્ધિ દ્વારા તાત્પર્યને શોધવા પ્રયાસ કરવો જોઈએ. પ્રશ્નકર્તા યોગ્ય હોય અને તે સમયે ગીતાર્થ મહાત્મા દ્રવ્યાદિને અનુસારે પુણ્ય કે પાપ - અન્યતાનો ઉપદેશ આપે તો એમાં દોષ નથી, તેમ દ્રવ્યસ્તવના ઉપદેશના વિષયમાં પણ સમજવું જોઈએ. માટે સૂર્યાભદેવ જેવો યોગ્ય પ્રશ્નકર્તા હતો, તેને પ્રભુએ જિનપૂજાદિનો નિષેધ કર્યો નહીં, તે જ સૂચવે છે કે પ્રભુને તે અનુમત હતું.
માટે જ સૂત્રમાં અર્થદંડ ક્રિયાના ઉદાહરણો ગણાવતા ગણાવતા નાગ, ભૂત, યક્ષ માટે થયેલા આરંભ-સમારંભના વિધાનો ગણાવ્યા, તેમ તેના ઉદાહરણોમાં જિનપૂજા વગેરેમાં થતા આરંભને નથી ગમ્યો. આ સૂટપાઠ એક અંજન સમાન છે. બુદ્ધિશાળી વાચકે આ અંજન લગાવીને મિથ્યાત્વથી મલિન એવી પોતાની દષ્ટિને નિર્મળ કરવી જોઈએ. શ્રી સૂત્રકૃતાંગના દ્વિતીય શ્રુતસ્કંધના દ્વિતીય અધ્યયનમાં તે અધિકાર કહ્યો છે -
પ્રથમ દંડસમાદાન - અર્થદંડ એમ જે કહ્યું, તેની આ પ્રમાણે વ્યાખ્યા છે - જેમ કોઈ પુરુષ પોતાના માટે કે સ્વજન વગેરે માટે કે
A.
१. अगारहेउं वा परिवारहेउं वा - इत्यधिकमुपलभ्यमाने द्वितीयाङ्गे ।
| SR No. | 009611 |
| Book Title | Dev Dharma Pariksha |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | |
| Publisher | Jinshasan Aradhana Trust |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 58 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Religion |
| File Size | 632 KB |