Page Text
________________
– દેવઘર્મપરીક્ષા – जहानेरइया” इति भगवतीसप्तदशशतकद्वितीयोद्देशकवचनस्य का गतिरिति चेद्देवाशातनया बद्धदुर्गतिकर्मणां भवतां न काचिदस्ति गतिः, अस्माकं तु सम्यगुपासितगुरुकुलानामस्ति समीचीनैव गतिः । तथाहि-उपक्रमे चात्र धर्मशब्दः संयमपर्यायो धर्माधर्मशब्दश्च देशविरतिपर्याय: “स्था"धात्वर्थश्चानभ्युपगम उक्तोऽधर्मस्थितत्वं च तदन्यतरप्रतिज्ञाभावादविरतिप्रतिपत्तिमात्रमुक्तम् । यथाश्रुतश्च स्थाधात्वर्थः
- દેવધર્મોપનિષદ્ હવે વાણમંતર, જ્યોતિષ્ક અને વૈમાનિકોની પૃચ્છા કરે છે, અને તેનો પ્રભુ ઉત્તર આપે છે કે નરકના જીવોની જેમ અહીં પણ સમજવું. અર્થાત્ દેવો ઘર્મમાં કે ધર્માધર્મમાં સ્થિત નથી, પણ અધર્મમાં સ્થિત છે.
બસ ? થઈ ગયું પર્યાલોચન ? હવે બોલો, આ આગમવચનની કઈ ગતિ થશે ? આ સૂત્રને તમે કઈ રીતે ઘટાવશો કે જેથી એ તમારી માન્યતામાં બાધક ન બને.
ઉત્તરપક્ષ - દેવોને અધર્મી કહેવા દ્વારા તેમની આશાતના કરીને દુર્ગતિજનક કર્મોને બાંધનારા એવા તમારી તો કોઈ ગતિ નથી - તમને દુર્ગતિના દુઃખોથી કોઈ બચાવનાર - શરણ નહીં મળે.
અમે તો સમ્યક્મણે ગુરુકુલની ઉપાસના કરી છે, તેથી અમારે તો યથાર્થ ગતિ છે જ. તે આ પ્રમાણે – પ્રસ્તુત સૂત્રના ઉપક્રમમાં જ જણાવ્યું છે કે અહીં ધર્મશબ્દ સંયમનો પર્યાય છે. અર્થાતુ અહીં ધર્મ = સંયમ સમજવું. ધર્માધર્મ શબ્દ દેશવિરતિનો પર્યાય છે અને “સ્થા” ધાતુનો અર્થ (નગ્ન સાથે) અનન્યુગમ કહ્યો છે. એટલે કે ઘર્મમાં સ્થિત નથી એટલે ધર્મનો સ્વીકાર કર્યો નથી એમ અર્થ સમજવો. એ જ રીતે અધર્મસ્થિતત્વ એટલે ધર્મ - ધર્માધર્મ એ બેમાંથી કોઈની પણ પ્રતિજ્ઞા ન કરી હોવાથી અવિરતિની પ્રતિપત્તિમાત્ર કહ્યું છે. માટે અધર્મસ્થિતત્વ = અવિરતિનો સ્વીકાર એવો અર્થ થશે. તમે જે આપત્તિ આપવા માંગો છો, એ તો ત્યારે ખરી ઠરે જ્યારે “સ્થા”ધાતુનો
- દેવધર્મપરીક્ષા - कण्ठत एवाक्षिप्य निषिद्ध इति किमनुपपन्नम् । एवं हि सम्मुग्धार्थविवरणेन साधारणोपदेशेन च देवेषु निष्ठुरभाषाप्रसङ्गोऽपि न भवति । स चायं पाठः . “से नूणं भंते संजयविरयपडिहयपच्चक्खायपावकम्मे धम्मे ठिते असंजयअविरयअप्पडिहय
– દેવધર્મોપનિષદ્યથાશ્રુત અર્થ લઈએ અને અધર્મસ્થિત છે = અધર્મમાં જ રહેલા છે = અધર્મી એવો અર્થ થાય. પણ યથાશ્રુત અર્થ તો અહીં લેવાનો જ નથી. અને એ અર્થ નથી લેવાનો એવો તો સાક્ષાત્ સૂટમાં જ આક્ષેપ કરીને નિષેધ કરાયો છે, તો પછી અહીં શું અનુપપન્ન છે ? અર્થાત્ બધું બરાબર જ છે. ઘટે જ છે.
પૂર્વપક્ષ - અરે, પણ એક બાજુ “સ્થા” ઘાતુનો પ્રયોગ કરવો, અને બીજી બાજુ તેનો પ્રસિદ્ધ અર્થ ન લેવો, આવું કરવાનું કાંઈ રહસ્ય હશે ખરું ?
ઉત્તરપક્ષ - જરૂર, આ રીતે સમુગ્ધ અર્થનું વિવરણ કરાયું છે. એટલે કે ચોખે-ચોખુ બેધડક દેવો સંયમ વિનાના છે એવું કહેવાને બદલે અસ્પષ્ટ-ઈન્ડાઈરેક્ટ વિધાન કર્યું છે. એ ઉપરાંત નરકાદિના જીવો સાથે સાધારણ પ્રતિપાદન કર્યું છે. તેનાથી નિષ્ફર ભાષાનો પ્રસંગ પણ ઊભો થતો નથી. કોઈને ડાઈરૅક્ટ-ચોખે ચોખ્ખું કડવું સત્ય કહો અને તેના કરતાં ઈનડાઈરેક્ટ સારા શબ્દોમાં કહો તો કેટલો ફરક પડી જાય છે ! તે જ રીતે કોઈને વ્યક્તિગત કહો, એના કરતાં સમષ્ટિગત-જનરલ વાત કરો, તો ય કેટલો ફરક પડી જાય છે ! એમ પ્રસ્તુતમાં પણ સમજવું. ટૂંકમાં આવા ગંભીર આશયથી આ આગમસૂત્ર ચાયેલું છે. તેને સમજવા તમારે પણ થોડા ગંભીર થઈને એ સૂમનો અભ્યાસ કરવો પડશે, જુઓ, આ રહ્યો તે સૂત્રપાઠ - હે ભગવંત ! જે સંયત-વિરત અને પાપકર્મોનો પ્રતિઘાત અને પચ્ચખ્ખાણ કરનારા છે એ ધર્મમાં સ્થિત છે, જે અસંયત
| SR No. | 009611 |
| Book Title | Dev Dharma Pariksha |
| Original Sutra Author | Yashovijay Upadhyay |
| Author | |
| Publisher | Jinshasan Aradhana Trust |
| Publication Year | 2010 |
| Total Pages | 58 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Devnagari & Religion |
| File Size | 632 KB |