Page Text
________________
प्रथमः सर्गः
१११
=
=
श० – (हे) नृप = हे राजन् । शान्ति = शान्ति को विहाय = छोड़कर, दयाग कर । तत् = उस ( प्रसिद्ध ) । धाम = ( क्षात्र, क्षत्रियोचित ) तेज को । विद्विषां = शत्रुओं के । वधाय = वध ( संहार, विनाश ) के लिए । पुनः -फिर से । सन्वेहि = धारण कीजिए । प्रसीद = प्रसन्न होइये । निःस्पृहाः निष्काम, कामना ( इच्छा ) से रहित, जिन्हें किसी प्रकार की इच्छा नहीं वे । मुनयः = मुनेि लोग, तपस्वी लोग । शत्रून् = ( काम, क्रोध इत्यादि छः प्रकार -के अन्तः ) शत्रुओं को । अवधूय = तिरस्कृत ( जीत ) करके । शमेन = शान्ति के द्वारा | सिद्धि = सिद्धि को, सफलता को । व्रजन्ति = प्राप्त करते हैं । भूभृतः न = राजा लोग नहीं ।
अनु० - हे राजन् ! शान्ति को छोड़ कर शत्रुओं के विनाश के लिए उस ( प्रसिद्ध क्षात्र ) तेज को पुनः धारण कीजिए । प्रसन्न होइये । मुनि लोग ही ( काम, क्रोध इत्यादि छः प्रकार के अन्तः ) शत्रुओं को जीतकर शान्ति के द्वारा (मोक्षरूपी ) सिद्धि को प्राप्त करते हैं, राजा लोग ( राज्यप्राप्ति रूपी सिद्धि को शान्ति के द्वारा प्राप्त ) नहीं ( करते ) ।
सं॰ व्या०—फर्तव्योपदेशं कुर्वती द्रौपदी युधिष्ठिरं शत्रूणां वधाय प्रेरयति । हे राजन् ! शान्ति परित्यन । शत्रूणां वधाय तत् क्षत्रियननोचितं तेजः पुनः धारय । प्रसन्नः भव । दीनतां परित्यज्य उत्साहसम्पन्नः भव । शमेन कार्यसिद्धौ कि क्रोधेनईदृशः विचारः तव मनसि न भवतु । आकाङ्क्षाविहीनाः तपस्विनः एव कामक्रोधादिषड्रिपून् विजित्य शमेन मोक्षरूपां सिद्धिं प्राप्नुवन्ति । रशां राज्यप्राप्तिरूपा सिद्धिस्तु कथमपि शमेन न भवति । राज्ञां सिद्धिस्तु बलायत्तैव वर्तते । कैवल्यकार्यवत् राजकार्ये न शान्तिसाध्यमित्यर्थः ।
स०-निर्गता स्पृहा येषां ते निःस्पृहाः (बहु० ) । भुवं बिभर्ति ये ते भूभृतः ( उपपद समास ) ।
व्या०-- - विहाय - वि + हा + क्वात्यप् । सन्धेहि - सम् + घा + लोटू, मध्यमपुरुष, एकवचन । प्रसीद - प्र + सद् + लोट्, मध्यमपुरुष एकवचन । अवधूय अ + + क्वा-ल्यप् ।
| SR No. | 009565 |
| Book Title | Kiratarjuniyam |
| Original Sutra Author | Mardi Mahakavi |
| Author | Virendrakumar Sharma |
| Publisher | Jamuna Pathak Varanasi |
| Publication Year | |
| Total Pages | 126 |
| Language | Hindi, Sanskrit |
| Classification | Book_Devnagari & Literature |
| File Size | 83 MB |