________________
प्रथमः सर्गः
१०३ भावः । 'विदो लटो वा' इति लटो णलादेशः । न चान्मदृष्टान्तेन आपन्नत्वाद् दुःखितमनुमातुं शक्यते। धीरादिप्वन शान्तिवाटित्याशयेनाह-चित्तवृत्तयो विचित्ररूपा धीराधीराद्यनेकप्रकागः खलु । फिन्तु परामुन्कृष्ठां भवदापदं विचिन्तयन्त्या भावयन्त्या मम चेतश्चित्तम् । आधयो मनोव्यथाः 'उपसगे धोः शि:' इति किप्रत्ययः । प्रसभं प्रमह्य रुजन्ति भञ्जन्ति । 'रजो भङ्गे' इति धातोर्लट् । पश्यतामपि दुःसहा दुःखजननी त्वहिपत्तिानुभवितारं त्वां न विकोतीति मच्चित्रमित्यर्थः । चेत इति । 'रुजार्थानां भाववचदानामज्वरः' इति पष्ठी न भवति । तत्र शेषाधिकारात् शेषत्वस्य विवश्चित्वादिति ॥३७॥ पुराधिरूढः शयनं महाधनं विवोन्यले यः स्तुतिगीतिमङ्गलैः। अदभ्रदर्भामधिशय्य स स्थली जहासि निद्रामशिवैः शिवारुतैः ॥३८॥
अ०-पुरा महाधनं शयनम् अधिरूढः यः स्तुतिगीतिमङ्गले विबोध्यसे सः अभ्रदर्भा स्थलीम् अधिशय्य अशिवः शिवारुतैः निद्रां जहासि।
श-पुरा पहले, पूर्वकाल में, अपने शासनकाल में । महाधनंबहुमूल्य । शयनम् = शय्या (पर्य) पर। अधिरूढः = आरुढ हुए, शयन करते हुए, सोये हुए । या = जो (आप युधिष्ठिर)। स्तुतिगीतिमङ्गलेः = स्तुति (प्रशंसापरक वर्णन) तथा गीति (गायन) रूप माङ्गलिफ शब्दों (मङ्गल-ध्वनियो) से अथवा स्तोत्रगान (न्तुतिगान) रूप माङ्गलिक शब्दों से । विबोध्यसे = जगाये जाते थे | सः = वही (आप)। अभ्रदा = बहुत (प्रचुर, अदभ्र) कुशों (दर्भ ) वाली, बहुत कुशों से परिव्यन (भरी हुई )। स्थलाम् = अपरिष्कृत भूमि पर । अधिशय्य = सोकर, शयन करके । अशिवैः = अशुभ, अमङ्गलसूचक, अकल्याणकर, अभद्र । शिवारुतैः = गालियों (सियारिनियों) के शब्दों (बोलियों) के द्वारा । निद्रां जहासि = नींद को त्यागते (छंइते ) हो, निद्रा का परित्याग करते हो, जागते हो।
अनु०-पहले (अपने शासन-काल में ) बहुमूल्य शभ्या पर सोये हुए जो (आप युधिष्ठिर) स्तुतिपरक गान रूपी माङ्गलिफ शब्दों से जगाये जाते
