________________
ਭਿੰਨ ਰਾਤੀ ਵਿਚ ਉਮਰ ਭੋਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਮ ਦੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਤੇ ਜੀਵ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਉਸ ਕੈਦੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜੋ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਜੇਲ ਭੋਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੈਦੀ ਜੇਲ ਭੁਗਤ ਕੇ ਕੈਦ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਤਮਾ ਆਯੂਸ ਕਰਮ ਅਧੀਨ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਕੈਦ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਚਾਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ :
(1) ਨਰਕ ਆਯੁ (2) ਤਿਰਯੰਚ ਆਯੂ (3) ਮਨੁੱਖ ਆਯੂ (4) ਦੇਵ ਆਯੂ | ਜੀਵ, ਪੁੰਨ, ਪਾਪ ਆਪ ਨਹੀਂ, ਨਾ ਹੀ ਪੁਦਗਲ ਹੈ। ਪੁੰਨ, ਪਾਪ ਤੇ ਉਹ ਹੈ ਜੋ ਜੀਵ ਤੇ ਪੁਦਰਾਲ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਕਾਰਨ ਜੋ ਸਥਿਤੀ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਪੁੰਨ ਪਾਪ ਹੈ। ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਪੁਦਗਲ ਇੰਨੇ ਸੂਖਮ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਵਿਆਖਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਅਤੇ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਲੀਲ੍ਹਾ ਆਖ ਕੇ ਕੰਮ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਪੁਦਰਾਲ ਜੜ (ਬੇਜਾਨ ਹਨ ਪਰ ਚੇਤੰਨ ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਮਾੜਾ ਫਲ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਭੋਗਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਤਮਾ ਕਰਮਾਂ ਦੇ ਪੁਦਰਾਲਾਂ ਕਾਰਨ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਉਠਾਉਂਦਾ ਹੈ।
403