________________
ਹੈ ਨਾ ਗਲ ਕੇ ਅੱਡ ਹੋ ਕੇ ਵਿਛੜ ਕੇ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਪਰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਮਾਣੂਆਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਉਪਰੋਕਤ ਸਭ ਕ੍ਰਿਆਵਾਂ ਕਰਦਾ ਹੈ।
(9) ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਅਨੰਤ ਹਨ।
(10) ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਅਲੋਕ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਵਿਚ
ਹੀ ਚਾਰੋਂ ਪਾਸੇ ਫੈਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।
(11) ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਪੁਦਗਲ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਨਾ ਹੀ ਇਹ ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਕੋਈ ਉਪਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
6.. ਜੀਵ : (ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨੌ ਤੱਤਵਾਂ ਵਿਚ ਵੇਖੋ) ਨੌ ਤੱਤਵ
ਇਸ ਗੱਲ ਵਿਚ ਕੋਈ ਅਤਿ-ਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ, ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਖੀਏ ਕਿ ਸਮੁੱਚਾ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੌ ਤੱਤਾਂ ਵਿਚ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਲਈ ਸਮੁੱਚਾ ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਸਮਝਣਾ ਸੁਖਾਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਨੌ ਤੱਤਵਾਂ ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਕਰਨਾ, ਜਾਨਣਾ, ਹਰ ਜੰਨ ਉਪਾਸਕ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਜੈਨ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨੌਂ ਤੱਤ ਹਨ :
(1) ਜੀਵ (2) ਅਜੀਵ (3) ਪੁੰਨ (4) ਪਾਪ (5) ਆਸ਼ਰਵ (6) ਸੰਬਰ (7) ਨਿਰਜਰਾ (8) ਬੰਧ (9) ਮੋਕਸ਼ (ਮੁਕਤੀ)।
1. ਜੀਵ ਜੋ ਸੁੱਖ ਦੁੱਖ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਜੀਵ ਹੈ ਪਰ ਜੀਵ ਸਰੀਰ ਤੋਂ ਭਿੰਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਰਿਆ ਸਰੀਰ ਜੀਵ ਨਹੀਂ ਅਖਵਾ ਸਕਦਾ। ਜੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਜੀਵ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨ, ਸੁੱਖ, ਦੁੱਖ, ਇੱਛਾ ਆਦਿ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਸਗੋਂ ਜੀਵ ਦਾ ਆਧਾਰ ਆਤਮਾ ਹੈ। 279