________________
ਯੋਗ ਸ਼ਾਸਤਰ 3 ਪੰਨਾ 250
ਅਚਾਰਿਆ ਅਪਰਾਜੀਤ ਸੂਰੀ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਖੱਬੇ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਿੱਧਾ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰੇ। ਦੋਵੇਂ ਬਾਹਾਂ ਨੂੰ ਘੁਟਨੇ ਵੱਲ ਫੈਲਾ ਦੇਵੇ। ਸ਼ੁਭ ਧਿਆਨ (ਧਰਮ-ਸ਼ੁਕਲ) ਵਿਚ ਮਗਨ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਾ ਅਕੜਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰੇ ਨਾ ਹੀ ਝੁਕਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਵੇ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਪਰਿਸ਼ੈ (ਕਸ਼ਟਾਂ) ਨੂੰ ਸਹਿਣ ਕਰੇ ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਦਾ ਥਾਂ ਏਕਾਂਤ ਤੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ਰਹਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਪ੍ਰਯੋਜਨ ਪੱਖੋਂ ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੈ। (1) ਚੇਸ਼ਟਾ ਕਾਯੋਤਸਰਗ (2) ਅਭਿਭਵ ਕਾਯੋਤਸਰ।
ਚੇਸ਼ਟਾ ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਦਾ ਸਮਾਂ ਸਾਹ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤੇ ਆਧਾਰਿਤ ਹੈ। ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਸਮੇਂ, ਅੱਠ, ਪੱਚੀ, ਸਤਾਈ, ਤਿੰਨ ਸੌ ਪੰਜ ਸੌ ਅਤੇ 1008 ਤੱਕ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
1
1
ਅਭਿਰ੍ਭਾਵ ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਦਾ ਸਮਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਮਹੂਰਤ ਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਤੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਇਕ ਸਾਲ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਤੀਰਥੰਕਰ ਭਗਵਾਨ ਰਿਸ਼ਵਦੇਵ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਹੂਬਲੀ ਜੀ ਨੇ ਇਕ ਸਾਲ ਦਾ ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਕੀਤਾ ਸੀ। तत्र चेष्टा कायोत्सर्गोष्टी पंचविशति - सप्तविशति-त्रिशती, पंचशती, अष्टोत्तर सहसगोच्छवासान् यावद् भवति । अभिभवकायोत्सर्ग हेतुमुहूर्तादारभ्य संवत्सर यावद् बाहुबलिरिव ज्ञवति । अन्तमुहूर्ते कायोत्सर्गस्य जघन्यः कालोवर्ष मृत्कष्टं ਮੂਲ ਆਰਾਧਨਾ 2/116 ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਵਿਚ 24 ਤੀਰਥੰਕਰਾਂ ਦੀ ਸਤੁਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਸ਼ੁੱਧੀ ਲਈ ਵੀ ਕਾਯੋਤਸਰਗ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। (1) ਦੈਵਸੀਕ 260
